Międzynarodowy dzień Nelsona Mandeli. Kim był legendarny przywódca ANC?

Urodził się 18 lipca 1918 roku w wiosce Mvezo na południowym wschodzie dzisiejszej RPA. Jako pierwszy z rodziny trafił do szkoły prowadzonej przez zakon metodystów, tam też otrzymał angielskie imię Nelson. Po śmierci ojca trafił pod opiekę regenta plemienia Thembu, Jongintaba Dalindyebo.

Od najmłodszych lat lubił sport, trenował boks, biegi długodystansowe. Edukację kontynuował w Clakerbury Boarding Institute, największej szkole dla czarnoskórych, nauczającej w stylu europejskim. Potem, razem z rodziną regenta, przeniósł się do kolegium metodystów. Chciał zostać tłumaczem lub urzędnikiem zajmującym się rdzenną ludnością.

Choć początkowo uważał kolonizatorów za dobroczyńców, a nie prześladowców, to coraz głębiej poznawał też lokalną kulturę afrykańską. W czasie II wojny światowej popierał brytyjskie działania wojskowe. Mimo że wielu znajomych dołączało wówczas do antyimperialistycznego, niepodległościowego Afrykańskiego Kongresu Narodowego (ANC), on tego nie uczynił.

Pewnym przełomem w życiu niewiele ponad 20-letniego Nelsona Mandeli był rok 1940. Regent Jongintaba zaaranżował małżeństwa dla niego oraz przyrodniego brata Juistice. Mandela uciekł wówczas do Johannesburga i tam zaczął pracę jako nocny stróż w kopalni gdzie miał „po raz pierwszy na zobaczyć południowoafrykański kolonializm”. Został jednak zwolniony, gdy naczelnik zakładu dowiedział się, że młody stróż uciekł z domu.

Poznał wówczas kilka osób związanych z ANC oraz Południowoafrykańską Partią Komunistyczną i zaczął uczestniczyć w spotkaniach komunistów. Nie wstąpił do partii, gdyż ważną rolę odgrywało dla niego chrześcijaństwo, a ponadto uważał walkę o równość rasową za ważniejszą od walki klasowej, na której skupiali się komuniści.

Coraz bardziej interesował się polityką, brał udział w protestach. W 1942 roku, gdy studiował prawo, dołączył ostatecznie do ANC. Był wówczas przeciwny porozumieniom z komunistami. Współtworzył młodzieżową organizację Komitetu, zwaną Ligą Młodych, tam też poznał Evelyn Mase, z którą pobrał się w 1944 roku.

W 1947 roku zmarł szef Ligi Młodych ANC zmarł Anton Lembede, którego zastąpił Peter Mda, który zgadzał się na współpracę z komunistami. Mandela sprzeciwiał się temu, wsparł próbę odsunięcia nowego przywódcy, która jednak się nie powiodła. Trafił jednocześnie do komitetu wykonawczego ANC w Transwalu.

Tymczasem w Związku Południowej Afryki w 1948 roku odbyły się wybory. Mogli głosować tylko biali, a władzę zdobyła posiadająca rasistowski i wspierający segregację rasową program Partia Narodowa. ANC rozpoczęła szereg działań, takich jak strajki i bojkoty. W 1950 miał miejsce strajk generalny, który skutkował wprowadzeniem przez władze „ustawy o zwalczaniu komunizmu”, którą wycelowano w uczestników strajku.

Mandela po początkowym sprzeciwie, zaczął coraz przychylniejszym okiem spoglądać na komunizm, a ANC coraz częściej współpracował z organizacjami komunistycznymi oraz indyjskimi, w walce z apartheidem. Po raz pierwszy Nelson został aresztowany w 1952 roku po wiecu w Durbanie.

Walka z segregacja rasową nasilała się, liczba członków ANC wzrosła, na co władze odpowiedziały represjami. Mandela i inni liderzy Komitetu znów zostali aresztowani i skazani za domniemaną działalność komunistyczną na ciężkie roboty (kara została zawieszona). W tym samym czasie udało mu się finalnie ukończyć studia, i w 1953 został pełnoprawnym adwokatem. Założył razem z Oliverem Tambo pierwszą kancelarię prawniczą prowadzoną przez Afrykanów.

Działalność ANC jeszcze bardziej zradykalizowała się w 1955, gdy władze postanowiły rozebrać jedno z przedmieść Johannesburga, przeznaczonych dla czarnoskórych. Członkowie Komitetu postanowili zdobyć broń przy pomocy Chin. Pekin, choć wspierał ANC, uznał, że nie nadaje się on do walki partyzanckiej.

Działacze organizacji sprzeciwiających się apartheidowi opracowali Kartę Wolności, wzywającą do utworzenia demokratycznego, niebędącego rasistowskim państwa. Stała się ona jednym z kluczowych dokumentów w ideologii Mandeli.

Jednocześnie Nelson rozstał się z żoną, z którą miał dwóch synów. Wkrótce poznał pracownicę socjalną Nomzamo Winfreda Madikizelę, z którą wziął ślub w 1958 roku. Była ona później znana jako Winnie Mandela.

W 1959 roku najbardziej radykalni działacze ANC założyli Kongres Panafrykański (PAC), na czele którego stanął przyjaciel Mandeli, Robert Sobukwe. Sam Nelson uważał organizację za „niedojrzałą”.

Obie organizacje mimo to współpracowały w walce z apartheidem. W maju 1960 roku jedna z demonstracji PAC została ostrzelana przez policję. Zginęło 69 osób, zdarzenie to przeszło do historii jako „masakra Sharpeville”. Rozpoczęło to ogólnokrajowe zamieszki, na które władze odpowiedziały wprowadzeniem stanu wojennego i masowymi represjami.

Wielu działaczy, w tym Mandela, zostało aresztowanych. Trzymano ich w złych warunkach bez postawienia zarzutów. Ostatecznie zwolniono ich w sierpniu, gdy władze zniosły stan nadzwyczajny. Mandela zaczął podróżować w przebraniu, tworząc nowe struktury ANC i przekonując, że należy tworzyć grupy bojowe, wzorowane na bojówkach komunistycznych zbrodniarzy, takich jak Mao Zedong i Che Guevara. Powstała organizacja „Włócznia Narodu” (MK), która po czasie stała się zbrojną częścią ANC.

Mandela w tajemnicy pojechał do Addis Abeby, stolicy Etiopii, na konferencję Panafrykańskiego Ruchu na rzecz wolności Afryki Wschodniej, Środkowej i Południowej (PAFMECSA), gdzie spotkał między innymi cesarza Haile Selassie. Otrzymał także wsparcie od prezydentów Tunezji, Liberii oraz Gwinei. Gdy wrócił do Etiopii, rozpoczął kurs partyzancki, ale z sześciu miesięcy ukończył jedynie dwa i wrócił do RPA.

Na początku sierpnia 1962 roku Nelson Mandela został aresztowany. Oskarżono go o nawoływanie do strajków i nielegalny wyjazd z kraju, a następnie skazano na 5 lat więzienia. Jednak już rok później, po nalocie policji na jedną z farm, odkryto tam dokumenty MK, w których wiele wskazywało na działalność Mandeli.

Początkowo prokurator domagał się kary śmierci za sabotaż i spisek mający na celu obalenie rządu przemocą. Sąd odrzucił to żądanie, ale śledczy Percy Yutar nie dawał za wygraną i ostatecznie doprowadził do skazania Mandeli oraz jego współpracowników na dożywocie za domniemane bycie komunistycznymi sabotażystami.

Trafił do więzienia Robben Island. Spędził tam 18 lat, od początku był prześladowany przez białych strażników. Podczas pracy w kamieniołomie uszkodził poważnie wzrok z powodu blasku, cenzurowano jego pocztę, miał prawo tylko jednej wizyty przez pół roku.

W 1982 roku został przeniesiony do więzienia Pollsmoor Prison w Kapsztadzie, o lepszych warunkach, Mandela mógł częściej widywać się z innymi osobami, wysyłać więcej listów. W 1985 roku prezydent Pieter Botha zaproponował mu wyjście na wolność, pod warunkiem porzucenia przemocy, jednak nie zgodził się, gdyż ANC pozostałoby zdelegalizowane. Choć opinia publiczna domagała się wypuszczenia Mandeli, to będące pod wpływem między innymi USA i Wielkiej Brytanii władze RPA odmawiały.

Nelson miał poważne problemy ze zdrowiem, przeszedł operację prostaty, nabawił się także gruźlicy. W 1988 roku trafił do więzienia Victor Verster Paarl, gdzie mieszkał w odrębnym domu. Rok później niespodziewanie spotkał się z Bothą, który w tym czasie odszedł z funkcji szefa Partii Narodowej. Nowym prezydentem został Frederik de Klerk, który ostatecznie doprowadził do uwolnienia Mandeli i ponownej legalizacji ANC.

Lider ANC wyszedł z więzienia 11 lutego 1990 roku. Odwiedził wiele krajów, wzywał jednocześnie do zakończenia walki i likwidacji polityki apartheidu. Spotykał się z najważniejszymi przywódcami świata, w tym prezydentem USA Georgem Bushem, prezydentem Francji Francois Mitterandem czy papieżem Janem Pawłem II.

W lipcu 1991 roku Mandela objął przywództwo w zalegalizowanym na nowo ANC. Udało mu się także zażegnać konflikty pomiędzy organizacjami Afrykanów. W marcu 1992 roku przeprowadzono referendum, w myśl którego zniesiono apartheid.

Wreszcie w 1994 roku, po długich negocjacjach, doszło do wyborów, w których ANC wzięło udział. Partia zdobyła 62 procent głosów, co umożliwiło Mandeli zostać prezydentem. W międzyczasie rozwiódł się z drugą żoną, a następnie ożenił z Gracą Machel, wdową po prezydencie Mozambiku.

W 1996 roku uchwalono konstytucję, która stworzyła z RPA w pełni demokratyczne państwo. Wcześniej wiceprezydentem został de Klerk, który razem z Mandelą otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla.

W grudniu 1997 roku Mandela zrezygnował z przewodnictwa ANC, a na emeryturę przeszedł w 1999 roku. Skupił się na rodzinie, pisaniu książek, a także działalności charytatywnej, w tym walce z epidemią HIV/AIDS. Krytykował wielokrotnie interwencje zbrojne, zwłaszcza państw zachodnich, w tym w Kosowie czy w Iraku.

Ostatecznie wycofał się z życia publicznego w 2004 roku, ale niejednokrotnie zabierał głos na różne tematy. Nelson Mandela zmarł 5 grudnia 2013 roku w Johannesburgu, w wieku 95 lat.

Międzynarodowy dzień Nelsona Mandeli ustanowiło Zgromadzenie Ogólne ONZ 11 listopada 2009 roku.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Portal i.pl codziennie. Obserwuj i.pl!