Zamek Książ w Wałbrzychu: perła Dolnego Śląska

Jest trzecim pod względem wielkości zamkiem w Polsce. Rozmiarami ustępuje tylko zamkowi Królewskiemu na Wawelu w Krakowie oraz zamkowi w Malborku. Siedziba królów Polski oraz rezydencja mistrzów Zakonu Krzyżackiego nie są jednak w stanie konkurować z zamkiem Książ pod względem wyjątkowego położenia. Zbudowany został na urwistym cyplu skalnym (395 m n.p.m.). Z trzech stron otacza go głęboka kotlina, którą płynie rzeka Pełczni-ca. Cały teren porośnięty jest gęstym lasem mieszanym, który jest częścią Książańskiego Parku Krajobrazowego.

Według legendy historia zamku Książ sięga końca X wie-ku. Wówczas to rycerz Fryderyk Funkenstein, na polecenie Henryka Ptasznika, cesarza Niemiec, miał wybudować w tym miejscu pierwszą warownię. Jedynym dowodem potwierdzającym ten fakt są wyniki badań archeologicznych, które przeprowadzono na początku lat 90. XX wieku. Wówczas na terenie ruin pobliskiego Starego Książa natrafiono na pozostałości grodziska z przełomu IX i X wieku.

Pierwsza wzmianka pisemna potwierdzająca istnienie zamku Książ pochodzi z 1288 roku. Zawarta została w dokumencie dotyczącym przebudowy zamku Vorstinburg, który był jedną z twierdz Bolka I Surowego, księcia świdnicko-jaworskiego.

Do 1392 roku Książ pozostawał w rękach Piastów świdnickich. Później, po śmierci księżnej Agnieszki, zgodnie z zawartą w testamencie wolą Bolka II, rządy nad księstwem i zarazem władzę nad zamkiem przejął Wacław IV, król Czech. W czasie wojen husyckich (1419-1434) i bezpośrednio po ich zakończeniu zamek był siedzibą rycerzy-rabusiów, tzw. raubritterów. Rezydował w nim wówczas między innymi trudniący się zbójectwem Jan von Czettritz. W 1436 roku jego działalność zakończył król czeski Jerzy z Podiebradów, który zdobył i spalił zamek. Decyzją króla zamek trafił w ręce braci Jana i Mikołaja von Schellendorfów, którzy powrócili do zbójeckiej profesji swoich poprzedników. Działalność raubritterów trwała niemal do końca XV wieku.

Przez krótki czas zamek był własnością Władysława Jagiellończyka, od 1471 roku króla czeskiego, a od 1490 roku również węgierskiego. W 1497 roku sprzedał on zamek Książ swojemu kanclerzowi Janowi von Schellenbergowi. Za zgodą króla Schellenbergowie zamienili się dobrami z rodem von Haugwitz. Ten z kolei 11 czerwca 1509 roku przekazał zamek Konradowi I von Hobergowi (Hochbergowi). W rękach Hochbergów Książ pozostawał do 1941 roku.

5 kwietnia 1605 roku Konrad III von Hochberg nabył od cesarza Rudolfa III prawo dziedziczenia Książa zamiast dzierżawy. Dzięki temu zamek stał się dziedziczną własnością rodu.

Sto lat później Konrad Ernest Maksymilian von Hochberg rozpoczął największą w dotychczasowej historii przebudowę zamku. Dzięki inwestycji powstało reprezentacyjne, barokowe skrzydło, dziedziniec honorowy oraz obiekty wchodzące w skład przedzamcza. Między innymi: budynek bramy, w którym ulokowano bibliotekę i straż zamkową, oficyny i łaźnię. W pobliżu zamku zbudowano również pawilon letni, który w drugiej połowie XIX wieku został przekształcony w mauzoleum Hochbergów.
W latach 1789-1833 Jan Henryk VI von Hochberg podjął decyzję o zagospodarowaniu okolic zamku według projektu Christiana Wilhelma Tischbeina. Wybudowano wówczas stylizowaną ruinę na średniowiecznych fundamentach. Z inicjatywy Jana Henryka VI 19 sierpnia 1800 roku na terenie tzw. Starego Książa odbył się turniej rycerski. Wśród oglądających widowisko gości byli między innymi: król pruski Fryderyk Wilhelm III z małżonką - królową Luizą oraz John Quincy Adams, przyszły prezydent Stanów Zjednoczonych. Aż do wybuchu II wojny światowej Stary Książ był mekką turystów i kuracjuszy z pobliskiego uzdrowiska Szczawno-Zdrój. Obiekt posiadał miejsca noclegowe, restaurację, gospodę i niewielką galerię sztuki. Po wybuchu wojny znalazł się na obszarze zamkniętym przez hitlerowców dla osób postronnych. Podobno ulokowano tu tajne laboratoria, w których naukowcy pracowali przy tajnych projektach III Rzeszy. Na potwierdzenie tych hipotez nie ma jednak dostatecznych dowodów. W maju 1945 roku Stary Książ został splądrowany i spalony przez żołnierzy sowieckich. Dziś można podziwiać tylko fragmenty ocalałych murów obiektu oraz betonowego bunkra nieznanego przeznaczenia.

W 1848 roku Hochbergowie otrzymali tytuł książęcy. Rozpoczęły się najlepsze lata ich rodu i rozkwit Książa. Na przełomie XIX i XX wieku byli jedną z najbogatszych rodzin w Europie. Posiadali: kopalnie, koksownie, tartaki czy cegielnie na Dolnym i Górnym Śląsku. Ponadto Browar Książęcy w Tychach i liczne posiadłości, między innymi Książ i pałac w Pszczynie. W tym czasie zamek Książ był rezydencją Jana Henryka XV i jego pięknej małżonki Angielki Marii Teresy Oliwii, zwanej pieszczotliwie Daisy. Na życzenie księżnej w zamku została wówczas zainstalowana pierwsza łazienka.

W latach 1908-1923 Jan Henryk XV przeprowadził rozbudowę zamku. Powstały dwa renesansowe skrzydła - zachodnie i północne. Wieża osiągnęła wysokość 47 metrów i została nakryta hełmem z latarnią. Obecny kształt przyjęły również zamkowe tarasy. Największy zakres prac wykonano jednak wewnątrz obiektu.

W 1941 roku decyzją władz III Rzeszy zamek został skonfiskowany Hochbergom. Dwa lata później wkroczyła do niego paramilitarna Organizacja Todt. Rozpoczęła się przebudowa obiektu na reprezentacyjną kwaterę Adolfa Hitlera i Ministerstwa Spraw Zagranicznych III Rzeszy.

Równocześnie drążono w skale pod zamkiem potężne sztolnie. Do prac wykorzystywano więźniów z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Prace przerwano dopiero wio-sną 1945 roku. Do dziś nie jest znane przeznaczenie podziemi pod zamkiem. Spekuluje się, że mogły tu być prowadzone np. prace nad hitlerowską bombą atomową. Do czerwca 1946 roku zamek był kwaterą wojsk sowieckich, które zrabowały to, czego nie zdążyli wywieźć Niemcy. Później, do lat 60., zamek stał opuszczony, był plądrowany i dewastowany. Lokalne władze rozważały nawet jego wyburzenie. Na szczęście plany nie zostały zrealizowane i od połowy lat 70. obiekt zaczął pełnić funkcje turystyczne.

Rozpoczęła się również, trwająca do dziś, jego żmudna odbudowa. Od 1991 roku zamek Książ jest własnością gminy Wałbrzych.