Uciekinierzy z PRL odzyskają polskie obywatelstwo

Procedury mają zostać ograniczone do minimum: wystarczy złożyć wniosek do resortu spraw wewnętrznych z dokumentem poświadczającym pozbawienie obywatelstwa

Nowe prawo obejmie osoby (oraz ich potomków), które w wyniku II wojny światowej bądź decyzji komunistycznych władz musiały zrezygnować z polskiego paszportu lub zostały go pozbawione bez ich woli. Ustawa ułatwi odzyskanie obywatelstwa Polonii z Zachodu. Nie zmieni jednak praw przesiedleńców niemieckich po wojnie czy osób narodowości żydowskiej wysiedlonych w 1968 r. - ich sytuację regulują istniejące już przepisy.

- Przepisy obejmą łącznie kilkaset tysięcy osób. Ale przypuszczamy, że wniosek złoży tylko niewielka ich część - mówi pilotujący projekt senator PO Andrzej Person. Ile dokładnie? Person szacuje, że prawdopodobnie kilkadziesiąt tysięcy.

Ustawa ułatwi uzyskanie polskiego obywatelstwa nie tylko Polonusom: - Chcemy też skrócić długotrwałe procedury w przypadku obcokrajowców związanych z Polską od lat - wyjaśnia Person. Uchodźcy będą mogli uzyskać polskie dokumenty już po dwóch latach. Podobnie bezpaństwowcy. Z kolei obcokrajowcy, którzy są małżonkami Polaków, będą musieli poczekać na paszport minimum trzy lata (obecnie trzy i pół roku).

Dzieci obywateli polskich, nawet adoptowane za granicą, będą uzyskiwać obywatelstwo automatycznie z mocą wsteczną od momentu urodzenia.

Dużo łatwiejsze będzie uzyskanie polskiego paszportu również przez cudzoziemców, którzy mieszkają w Polsce od co najmniej pięciu lat, mają tu stałe źródło dochodów oraz nie byli karani. Nowy wymóg, który chcą wprowadzić dla nich senatorowie, to obowiązek zdania przez kandydata państwowego egzaminu z języka polskiego - zarówno w mowie, jak i w piśmie.

Liberalizacja przepisów o polskim obywatelstwie może wyeliminować, zdaniem twórców ustawy, wiele patologii, które obecnie są na porządku dziennym. Jak choćby kupowanie obywatelstwa za pieniądze lub seks poprzez fikcyjne małżeństwa. Z drugiej strony ustawa ma stanowić wyraz historycznej sprawiedliwości, czego już od wielu lat domaga się Polonia.

Projekt czeka jeszcze w tym roku trzecie czytanie w Senacie. 4 listopada senacka komisja ma wprowadzić do niego ostatnie, kosmetyczne poprawki. Potem ustawa trafi do Sejmu. Jej autorzy mają nadzieję, że zostanie uchwalona przez parlament na początku przyszłego roku.

Dużo łatwiej będzie zostać obywatelem RP

Nawet kilkaset tysięcy osób polskiego pochodzenia będzie mogło w szybkim trybie odzyskać paszport z orłem. Dotyczy to Polaków pozbawionych obywatelstwa w czasach PRL oraz osób wysiedlonych po II wojnie światowej oraz ich potomków.

Według projektu nowej ustawy, której drugie czytanie odbyło się wczoraj w Senacie, wystarczy, by taka osoba złożyła wniosek i dokumenty potwierdzające fakt pozbawienia obywatelstwa w resorcie spraw wewnętrznych, a przywrócenie go odbędzie się automatycznie.

- Chcemy raz na zawsze uporządkować sprawy historyczne - tłumaczy senator Andrzej Person z PO, który pilotuje projekt w izbie wyższej. - Przepisy będą dotyczyć osób urodzonych od 1920 r., co jest ważne choćby dla żołnierzy AK czy dla tych, którzy walczyli pod Monte Cassino.

Osoby te mogą mieć przywrócone obywatelstwo na swój wniosek. To rozwiązanie wprowadziliśmy dlatego, że nie wszyscy mogą chcieć zostać obywatelami polskimi z automatu. Choć ustawa obejmie około kilkaset tysięcy osób, spodziewamy się, że o polski paszport wystąpi tylko część z nich.

Historycy wątpią, by liczba osób uprawnionych do odzyskania obywatelstwa była aż tak wielka. - Większość z tych, którzy zostali wysiedleni albo niejako przydzieleni do innych państw po ukształtowaniu granic w 1940 r., a chciało być Polakami, wróciło już wcześniej - mówi prof. Andrzej Paczkowski z IPN. - Wątpię, by nastąpił masowy przypływ takiej ludności, która ze względu na swój wiek jest raczej niechętna zmianom - dodaje historyk.

Ustawa nie obejmie osób z polskimi korzeniami mieszkającymi na Wschodzie. Wobec nich obowiązuje Karta Polaka. Nowelizacja ustawy nie zmieni także sytuacji byłych obywateli polskich wysiedlonych do Niemiec po II wojnie światowej. Według Paszkowskiego jest ich kilka tysięcy, ale większość dawno uzyskała polski paszport na podstawie istniejących regulacji.

Podobnie jest także w przypadku 60 tys. osób narodowości żydowskiej wysiedlonych przez władze PRL w 1968 r.

Z ustawy wykreślono wymóg rezygnacji z posiadanego dotychczas obywatelstwa, choć kraj pochodzenia tego nie wymaga (możliwość zażądania rezygnacji z dotychczasowego paszportu miał Prezydent RP). To rozwiąże problem osób, które zrezygnowały z otrzymania polskiego paszportu, bo nie chciały się zrzec dotychczasowego.

Tak było np. w przypadku Klaudii Majerowej, trenerki polskiej kadry badmintonistów, która przyjechała do naszego kraju w 1991 r. Gdy po kilkunastu latach Kancelaria Prezydenta w końcu się zgodziła dać jej polski paszport, postawiła warunek: musi zrezygnować z rosyjskiego. - Miałabym problemy, żeby odwiedzać mamę, więc odmówiłam - opowiada "Polsce". Po wprowadzeniu nowej ustawy nie będzie już takiego dylematu.

Zupełnie nowym sposobem nabycia polskiego obywatelstwa jest tzw. przysposobienie pełne. Dotyczy cudzoziemców poniżej 16. roku życia niemających więzi z zagraniczną rodziną, których opiekunami zostali obywatele Polski, np. w przypadku adopcji. Uznaje się, że taka osoba staje się Polakiem w dniu urodzin.

Ustawodawcy ułatwią także nadanie obywatelstwa cudzoziemcom związanym z Polską: mającym tu pracę, rodzinę, żyjącym od lat i - co jest nowym wymogiem - znającym język polski. Obcokrajowiec będzie musiał zdać państwowy egzamin, wykazując się znajomością gramatyki w mowie i w piśmie. W przypadku, gdy obcokrajowiec jest małżonkiem obywatela Polski, wystarczy, by był trzy lata po ślubie i dwa lata mieszkał w Polsce.

- Chcemy pomóc tym, którzy często czują się już Polakami, płacą tu podatki, ich dzieci się tu wychowują, nie łamią polskiego prawa. Niemoralnym by było odmawiać im prawa do obywatelstwa - uważa Person.

Szybciej obywatelstwo dostaną także uchodźcy, bezpaństwowcy i dzieci Polaków.
Jeśli Sejm przyjmie ustawę jeszcze w tym roku , to w przyszłym będziemy mogli ratyfikować Europejską Konwencję o Obywatelstwie Rady Europy z 199 r. Obecnie obowiązująca ustawa z 1962 r., która powstała w zupełnie innych warunkach społeczno-politycznych, jest z nią sprzeczna.

***

Co stanie się po wprowadzeniu nowej ustawy

Czy zaleje nas fala emigrantów ze Wschodu?
Ustawa nie obejmie osób z polskimi korzeniami mieszkającymi w krajach byłego ZSRR. Wobec nich obowiązuje przyjęta w ubiegłym roku ustawa o Karcie Polaka. To dokument poświadczający polskie pochodzenie, ale dający mniejsze prawa niż obywatelstwo. Osoba z Kartą może m.in. pracować, prowadzić firmy czy korzystać z opieki lekarskiej w Polsce.

Czy polski paszport odzyskają emigranci zarobkowi z lat 70. i 80.?
Nie każda osoba mająca polskie korzenie przejdzie weryfikację. Na pozytywne rozpatrzenie wniosku mogą liczyć osoby zmuszone do zrzeczenia się obywatelstwa szantażem. Dowód na pozbawienie obywatelstwa musi być przekonujący. Osoby, które zrezygnowały z paszportu w związku z emigracją zarobkową, mogą mieć problem.

Czy przesiedleńcy niemieccy będą mogli ubiegać się o odzyskanie swoich majątków?
O odzyskanie mienia straconego po II wojnie światowej mogą się ubiegać tylko obywatele Polscy. Jeśli przesiedleniec był obywatelem Polski i nie zrzekł się obywatelstwa dobrowolnie, to ma szansę na polski paszport, a potem na odzyskanie mienia. Takich osób może być kilka tysięcy.