''Potrzebowałem siedmiu godzin''. Kiszczak nie tylko o stanie wojennym

Do byłego ministra spraw wewnętrznych w rządzie generała Wojciecha Jaruzelskiego, byłego szefa wojskowego wywiadu i kontrwywiadu, pojechałam prosto od Ligii Iłłakowicz-Grajnert, jednej z czołowych postaci Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. Córka jednej z najlepszych polskich agentek Narodowych Sił Zbrojnych, podporucznik Ireny Iłłakowicz zamordowanej w Warszawie w 1943 r. w niewyjaśnionych okolicznościach, była jedną z tych osób, które w maju 1984 r. zwróciły się o do arcybiskupa Dąbrowskiego o interwencję u generała Kiszczaka.

Chodziło o ratowanie Piotra Bednarza, który po aresztowaniu Władysława Frasyniuka stanął na czele wrocławskiego podziemia. Bednarz zaledwie miesiąc później został aresztowany i skazany na cztery lata więzienia. Po półtora roku odsiadki, w Barczewie, w którym trwała głodówka więźniów politycznych, próbował się zabić. Ówczesny minister spraw wewnętrznych sprawę załatwił. Piotra Bednarza - w ciężkim stanie - przewieziono najpierw do cywilnego szpitala w Olsztynie, a potem w Warszawie. O tej sprawie generał Kiszczak mówi chętnie.

Od Ligii Iłłakowicz-Grajnert do wilii generała Kiszczaka jest zaledwie jeden przystanek tramwajem. Trzeba tylko dojść do niego ulicą Dąbrowskiego.
- Naprawdę mam takiego sąsiada - kiwa głową z niedowierzaniem pani Ligia. - No, ale jak pani musi, to trudno. Rozmawiać trzeba z każdym. Choć fakt, że wtedy z Bednarzem rzeczywiście zachował się tak, jak powinien był się zachować przyzwoity człowiek.

Uliczka, przy której stoi willa państwa Kiszczaków, jest bardzo cicha. Latem musi tu być uroczo. W listopadowy wieczór jest zimno i ciemno. W domu za to jest jasno i ciepło. W salonie z boazerią na ścianach pełnych obrazów głośno gra telewizor. Generał ścisza go, tłumacząc, że niedosłyszy i nosi aparat. W etażerce i dużym, starym kredensie pieczołowicie ustawione bibeloty. Obok pięknie utrzymane rośliny. Gospodarz proponuje herbatę. Od razu zastrzega, że rozmawiać do gazety nie chce. Bo zdrowie już nie to, a pamięć jeszcze gorsza. Kiedy mówię, że wygląda bardzo dobrze, zastrzega, że to tylko skorupa, bo środek do niczego już się nie nadaje.

Herbata to dobry pomysł. Zaledwie godzinę wcześniej Ligia Iłłakowicz-Grajnert tłumaczyła mi, że za każdym razem, kiedy szły z wizytą do człowieka z drugiej strony barykady walczyć o prawa skazanych i internowanych, nigdy nie odmawiały herbaty.
- Bo przecież kulturalny człowiek nie wyrzuci kogoś, kto siedzi przy stole i pije herbatę - mówiła Ligia Iłłakowicz-Grajnert.

Więc u generała przy herbacie mimo wszystko pytam, czy kiedy obejmował resort spraw wewnętrznych w rządzie generała Wojciecha Jaruzelskiego, wiedział, że zostanie wprowadzony stan wojenny. Czy pamięta, co się działo 12 grudnia 1981 r.? I czy wie, że byli ludzie służb uważają, że wszystko, co złego, wydarzyło się w SB po 13 grudnia 1981 r. to robota wojska?

Generał wbrew początkowej deklaracji opowiada chętnie. Do rozmowy włącza się jego żona Maria Teresa, która po chwili wychodzi z saloniku i kilka minut później wraca ze swoją książką. Jej wspomnienia wyszły w 1994 r. Od tego czasu wydała też bajki, wiersze i kolejną autobiografię.

CZYTAJ TEŻ:
* Spowiedź generała. Wojciech Jaruzelski wciąż broni PRL
* Inne oblicze stanu wojennego: Bimber i marihuana, czyli wesoła cela na Białołęce
* Nie cały Zachód poparł Wałęsę. Przegląd prasy sprzed 30 lat
* Chris Niedenthal, autor słynnych zdjęć ze stanu wojennego: PRL był ciekawszy niż Londyn [GALERIA]
* ''The Times'' z 14 grudnia 1981 roku: Z Niemiec do Polski na własną odpowiedzialność
Kiszczakowie mieszkali kilka lat we Wrocławiu. On był szefem Zarządu Wojskowej Służby Wywiadowczej Śląskiego Okręgu Wojskowego, ona nauczycielką. Ale po chwili generał mówi, że z nas wszystkich on jest najstarszym wrocławianiem, bo w 1943 r. został zesłany do Breslau na roboty.

Jak więc wyglądał 12 grudnia 1981 r.? Rano u generała Jaruzelskiego spotkali się I sekretarz KC PZPR, generał Kiszczak, generał Florian Siwicki i generał Michał Janiszewski. Każdy zdał raport z sytuacji. Jaruzelski miał powiedzieć, że jest źle. Kiszczak miał odpowiedzieć, że potrzebuje siedmiu godzin na uruchomienie służb. W stoczni w Gdańsku trwało posiedzenie Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność".

Zanosiło się na wezwanie do strajku generalnego. Jaruzelski zdecydował, że czekają do godz. 14. I o 14, kiedy przyszły wiadomości ze stoczni, zapadła decyzja. W nocy z 12 na 13 grudnia zostanie wprowadzony stan wojenny. Kiszczak do domu wrócił 16 grudnia. I zdecydowanie podkreśla, że to nie on odpowiada za strzały w kopalni Wujek, które padły tego dnia. Kilkakrotnie powtarza, że został uniewinniony, a poza tym wydał rozkaz zabraniający użycia broni.
- Kto więc zdecydował o strzałach?
Generał przyznaje, że usłyszał od jednej z osób biorących udział w "odblokowaniu" kopalni, że zdecydował strach.

Koperty z odpowiednimi rozkazami dotyczącymi akcji "Synchronizacja" już od października leżały w sejfach u szefów służb w poszczególnych województwach. Ale przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego rozpoczęły się w Polsce równolegle ze strajkami sierpniowymi w 1980 r., a po zarejestrowaniu w sądzie pierwszych wolnych związków zawodowych generał Jaruzelski przedstawił najważniejszym osobom w państwie zbiór rozporządzeń uzasadniających stan wyjątkowy. W ramach akcji "Lato" od wczesnej jesieni 1980 r. gromadzono informacje na temat osób potencjalnie niebezpiecznych dla systemu: adresy, rozkłady mieszkań, plan dnia.

Generał Kiszczak przyznaje, że gorąco było już w połowie 1981 r., kiedy tzw. grupa Grabskiego, której przewodził Tadeusz Grabski, chciała obalić Stanisława Kanię i Wojciecha Jaruzelskiego. Pucz się nie udał, ale zapadła decyzja o usunięciu ze stanowiska szefa MSW, generała Milewskiego. Kania dostał bowiem tekst jego wystąpienia jednoznacznie opowiadającego się po stronie twardogłowych w partii. Dla Kani był to szok, bo przyjaźnił się z Milewskim. I jednoznaczny sygnał - nowym szefem MSW zostanie Kiszczak, ówczesny szef kontrwywiadu wojskowego. Jego żona Maria o tej nominacji dowiedziała się na bankiecie u zaprzyjaźnionej Rosjanki, pracownicy ambasady ZSRR, od żony jakiegoś oficera MSW. Jak napisała w swoich wspomnieniach, tę rewelację skomentowała okrzykiem "Niech Bóg broni". Najwyraźniej nie obronił.

Milewski został zdjęty w sierpniu. Kiszczak twierdzi, że zdawał sobie sprawę z tego, że będzie miał w resorcie opozycję, a w najlepszym wypadku - będzie łagodnie kontestowany. Twierdzi też, że choć ludzie peerelowskich służb o najgorsze oskarżają wojsko, to właśnie służby aż się rwały, by rzucić się do gardła solidarnościowej opozycji i odegrać się za półtora roku karnawału "S".

CZYTAJ TEŻ:
* Spowiedź generała. Wojciech Jaruzelski wciąż broni PRL
* Inne oblicze stanu wojennego: Bimber i marihuana, czyli wesoła cela na Białołęce
* Nie cały Zachód poparł Wałęsę. Przegląd prasy sprzed 30 lat
* Chris Niedenthal, autor słynnych zdjęć ze stanu wojennego: PRL był ciekawszy niż Londyn [GALERIA]
* ''The Times'' z 14 grudnia 1981 roku: Z Niemiec do Polski na własną odpowiedzialność
Z książki Marii Teresy Kiszczak można się dowiedzieć, że jej rodzina była w bliskich relacjach z kardynałem Franciszkiem Macharskim. Generał Kiszczak nie kryje, że z metropolitą krakowskim spotkał się już 14 grudnia 1981 r. Mieli rozmawiać o sytuacji po stanie wojennym. Bo jak twierdzi, oni też się bali - że twardogłowi ich rękami załatwią swoje sprawy. Jaruzelski wprowadził stan wojenny, więc oni wykorzystają sytuację, obalą go i zaczną swoje porządki. Czy taki plan w ogóle był możliwy?
Wiosną 1982 r. generałowie Kiszczak, Jaruzelski i Siwicki spotkali się ośrodku rządowym w Łańsku. Spędzili tam święta wielkanocne z rodzinami.

- Bo tam nie podsłuchiwali was Rosjanie? - pytam Kiszczaka, który uśmiecha się i mówi, że w Łańsku co najwyżej podsłuchiwać mógł on. Wtedy, wiosną 1982 r., w łańskim basenie z podgrzewaną wodą Jaruzelski, Siwicki i Kiszczak mieli w trakcie kilkugodzinnej rozmowy zdecydować, że zaczną narodowi popuszczać cugle. Najpierw jednak trzeba było przesunąć planowaną na 1982 r. pielgrzymkę Jana Pawła II do Polski. Władza bała się masowych manifestacji.

Kiszczak zwrócił się więc o pomoc do Adama Schaffa, z którym przyjaźnił się od 1945 r. Upewnia się, czy wiem, kim był ten wybitny filozof marksistowski. Wiem, więc wyjaśnia, że Schaff miał świetne relacje z kardynałem Königiem. I dlatego poproszono go, by załatwił audiencję w Watykanie. Po trzech dniach został przyjęty w Rzymie.

Wymieniono stosowne dokumenty dyplomatyczne. Wizyta została przesunięta. A papież zaproponował Schaffowi, by zwracał się do niego "panie profesorze", bo spotkało się dwóch intelektualistów. W końcu Karol Wojtyła uczył się marksizmu na książkach Adama Schaffa.

Katarzyna Kaczorowska

CZYTAJ TEŻ:
* Spowiedź generała. Wojciech Jaruzelski wciąż broni PRL
* Inne oblicze stanu wojennego: Bimber i marihuana, czyli wesoła cela na Białołęce
* Nie cały Zachód poparł Wałęsę. Przegląd prasy sprzed 30 lat
* Chris Niedenthal, autor słynnych zdjęć ze stanu wojennego: PRL był ciekawszy niż Londyn [GALERIA]
* ''The Times'' z 14 grudnia 1981 roku: Z Niemiec do Polski na własną odpowiedzialność