Oni wiedzą, jak rozmawiać z ludźmi. I uczą tego innych. Konsultacje społeczne według OWOP

- To nie my urzędnicy zapraszamy mieszkańców na konsultacje, tylko się do nich wpraszamy. To oni są gospodarzami, ekspertami i ekspertkami na swoim podwórku, a nawet inwestorami i inwestorkami – rozwinął przewodnią myśl jeden z ekspertów Krzysztof Ziental, zajmujący się partycypacją w Urzędzie Miasta we Wrocławiu. W 2023 roku Wrocław został nagrodzony przez Związek Miast Polskich za udział dzieci i młodzieży w konsultacjach społecznych. Krzysztof Ziental pokazywał zebranym, że w proces partycypacji można wciągać nawet przedszkolaki. Z wielkim zaangażowaniem i rzeczowością potrafią zaprojektować plac zabaw, negocjując z dorosłymi warunki i wiedząc dokładnie, czego chcą.

Tych kompetencji, polegających na podejmowaniu decyzji, współpracy w zespole, zarządzaniu projektem i odpowiedzialności, uczy młodzież od lat Fundacja Soclab z Białegostoku. Agnieszka Maszkowska, jej prezeska, opowiadała na Forum o tym, jak bardzo Szkolny Budżet Partycypacyjny wpływa na poczucie sprawczości młodzieży, która potem chętnie włącza się w inne sprawy społeczne.

W inicjatywnie tej nie chodzi o to, by za 3 tys. zł coś kupić, ale by wspólnie podjąć decyzję, co to ma być, zaplanować projekt, przeprowadzić, rozliczyć, sprawdzić, czy przyniósł oczekiwane efekty – wyliczała.

Szczególnym przykładem jest Młodzieżowa Rada Miasta Augustowa. Jej członkowie zaproponowali samorządowi rzecz wydawałoby się niemożliwą, stworzenie w mieście mediateki. Ma to być ogólnodostępne miejsce spotkań mieszkańców. Oszacowano, że potrzeba na to bagatela 15 mln złotych. A jednak upór i siła argumentów młodych ludzi była tak duża, że urząd wystarał się o pieniądze i rozpoczęło się projektowanie. Młodzieżowa Rada Miasta Augustowa w styczniu tego roku za swoją kreatywność i skuteczność odebrała nagrodę dla Super Samorządu przyznawaną przez Fundację Batorego.

Anna Petroff-Skiba, ekspertka związana z Fundacją Think Tank Miasto, przekonywała, jak złożonym i czasochłonnym procesem są konsultacje społecznie i że nie polegają one tylko na zebraniu opinii mieszkańców.

- Kluczowa sprawa to postawienie odpowiedniego pytania i diagnoza, oparta na bardzo rzetelnych i wieloaspektowych analizach – mówiła. Podkreślała skuteczność metody, wywodzącej się z psychologii środowiska. Polega ona na obserwacji jakiegoś miejsca nawet 24 godz. na dobę w określonych dniach przez dłuższy okres. Robi się to po to, żeby stwierdzić jak wykorzystywana jest przestrzeń, co do której trwają konsultacje, by nie naruszyć przyzwyczajeń mieszkańców, ale się w nie wpisać. Nie warto np. robić ścieżki tam, gdzie ludzie nie chodzą.

Forum w Centrum Spotkań Warszawska 50 stanowiło także podsumowanie trwającego ponad dwa lata projektu „Zmiana Klimatu”. Jego główną ideą było odczarowanie konsultacji i przekonanie zarówno samorządowców jak i organizacji pozarządowych, że to jest metoda, po którą warto sięgać, ponieważ pomaga znaleźć konsensus, buduje wspólnotę.

W projekt zaangażowało się ponad 70 samorządowców z regionu, w szkoleniach wzięło udział około 100 osób. Jednym z jego elementów była Akademia Dialogu. Urzędnicy mogli dzięki niej poznać innowacyjne metody konsultacji, by nie polegały one jedynie na „powieszeniu ogłoszenia na BIP”. Potem samorządowcy wspierani przez społeczników przeprowadzili konsultacje w swoich gminach i miastach. Było ich 10: w Augustowie, Suwałkach, Łomży, Hajnówce, Grajewie, Stawiskach, Wasilkowie, Sokółce, Mońkach i Chroszczy. W większości dotyczyły ochrony środowiska, np. w Mońkach umiejscowienia farmy wiatrakowej, w Augustowie ochrony drzew, w Hajnówce zagospodarowania zieleni. Niektóre angażowały młodzież, np., w Łomży czy Stawiskach. Nie są to procesy zakończone, ale pokazały, że warto słuchać i brać pod uwagę argumenty różnych stron, zanim przystąpi się do kosztownych inwestycji.

- Konsultacje to trudny proces, szczególnie kiedy nie są tylko działaniem pozorowanym, fasadowym. Budzą gorące emocji. Organizacje pozarządowe mogą tutaj pełnić rolę tego trzeciego, który parzy na chłodno, może negocjować pomiędzy stronami, mającymi odmienne poglądy, moderować dyskusje – mówi Agnieszka Otapowicz z OWOP, koordynatorka projektu.

Ewa Jasińska z OWOP, animatorka społeczna, zwróciła uwagę, że sam proces konsultacji trzeba bardzo starannie przygotować. Ewidentnie natomiast nawet w małych gminach widać chęć poszukiwania porozumienia i otwartość no nowe formy konsultacji, takie jak np. spacer badawczy, metoda mapy, warsztaty przyszłościowe.

Efektem projektu ZMIANA KLIMATU jest też podręcznik opisujący dobre praktyki i zasady prowadzenia konsultacji. Można go znaleźć tutaj