NIK: Pomoc społeczna nie prowadzi do usamodzielnienia się potrzebujących

NIK skontrolowała 21 ośrodków pomocy społecznej w 7 województwach. Chciała sprawdzić czy działania lokalnych władz mające ograniczyć ubóstwo na ich terenie były skuteczne.

Zdaniem Izby w badanym okresie - czyli od stycznia 2017 r. do końca I półrocza 2019 r. - działania ośrodków koncentrowały się przede wszystkim na wypłacie zasiłków i pomocy żywnościowej, która w nagłych przypadkach obejmowała potrzebujących nawet jeszcze przed wydaniem decyzji administracyjnych.

W zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych była więc to pomoc skuteczna, natomiast w niewielkim stopniu planowano ją tak, by w efekcie prowadziła do usamodzielnienia się osób żyjących w ubóstwie.

NIK dodaje, że gminy rzadko samodzielnie rozpoznawały potrzeby takich osób. Tylko w 6 skontrolowanych ośrodkach wystąpiły pojedyncze przypadki, w których wsparcie przyznano z urzędu. W pozostałych - otrzymali je ci, którzy złożyli wniosek o pomoc.

Izba przeprowadziła w badanych gminach analizę socjodemograficzną, w której udział wzięły 353 osoby korzystające z pomocy społecznej z powodu ubóstwa.

Badanie pokazało, że w 2018 r. statystycznym podopiecznym ośrodka pomocy społecznej „była samotna, 48-letnia kobieta z wykształceniem zawodowym korzystająca ze wsparcia państwa co najmniej przez 6 lat”.

NIK wskazuje, że długotrwałe korzystanie z pomocy - co najmniej przez 3 lata, ale także ponad 10 lat, a nawet 25 - dotyczyło 70 proc. wszystkich analizowanych przypadków.

Często był to efekt problemów materialnych wynikających z niepełnosprawności czy długotrwałej i ciężkiej choroby, a w konsekwencji z niemożności podjęcia pracy (ok. 20 proc. spraw).

Innymi przyczynami wieloletniego korzystania ze wsparcia było, między innymi tzw. dziedziczenie biedy czy wyuczona bezradność. Wskazuje na to fakt, że średni wiek wszystkich badanych wyniósł 48 lat, a więc podopieczni ośrodków pomocy społecznej to, w znacznej części, osoby które teoretycznie powinny być samodzielne pod względem ekonomicznym i społecznym.

NIK zwraca uwagę, że w badanych gminach zaledwie 15 proc. beneficjentów pomocy społecznej zostało objętych zindywidualizowanym narzędziem pomocy - kontraktami socjalnymi, a 30 proc. z nich mogło skorzystać z poradnictwa specjalistycznego (szczególnie prawnego, psychologicznego, rodzinnego).

Ponadto tylko jedynie 2 proc. osób, które znalazły się pod opieką ośrodka pomocy społecznej ze względu na ubóstwo skierowano do Centrów Integracji Społecznej lub Klubów Integracji Społecznej, tylko 3 proc. osób uczestniczyło w grupach wsparcia, samopomocowych lub terapeutycznych oraz tylko 3 proc. osób zostało objętych projektami lub programami aktywizującymi - rządowymi, resortowymi, samorządowymi lub Unii Europejskiej.