Cementownia Grodziec w Śląskiem, pierwsza w Polsce, ma szanse na drugie życie. Będzin chce pozyskać 94 mln zł i odmienić to miejsce

Cementownia Grodziec to miejsce unikatowe na skalę europejską i światową. Porzucone w 1980 roku. Od tego czasu niszczejące, dewastowane, z czasem stało się wręcz niebezpieczne dla tych, którzy chcieli sobie tutaj zrobić wyjątkowe fotki albo urządzić imprezę w plenerze. Dziś ponoć pojawiła się szansa, by wszystko to z czasem odeszło w niepamięć, a miejsce znów tętniło życiem. Jak to możliwe?

- Już w listopadzie ubiegłego roku, jako miasto Będzin, złożyliśmy wniosek na 94 mln zł i przyznanie unijnych funduszy dla naszej Cementowni Grodziec. A przygotowanie dokumentacji rozpoczęło się kilka miesięcy wcześniej! To rekordowa kwota na wielki projekt – przekazał Łukasz Komoniewski, prezydent Będzina.

Zgodnie z zapowiedziami lokalnych władz Będzina w najbliższych latach była cementownia może stać się ośrodkiem lokalnego życia społecznego i gospodarczego oraz atrakcją turystyczną Będzina.

Pierwszy etap rewitalizacji zakłada m.in.: przekształcenie historycznego obiektu w Miejskie Centrum Kultury i Animacji. Ma tu powstać m.in. kino plenerowe, sala teatralna, sala taneczno-gimnastyczna, biblioteka z czytelnią, restauracja. W drugim etapie miałoby także powstać Muzeum Przemysłu i sala konferencyjna.

- Będziemy mieli konkurencyjny i bardzo atrakcyjny obiekt poprzemysłowy. W założeniu to bardzo wielofunkcyjny obiekt. Zrobimy wszystko, aby zrealizować jego wszystkie etapy. Teraz jest dobry czas na realizację tej dużej inwestycji – zadeklarował w mediach społecznościowych Łukasz Komoniewski.

Jak dodał rewitalizacja obejmie wszystkie budynki, które można uratować. - Kilka lat temu, również w Grodźcu, wykonaliśmy remont nitowanej wieży ciśnień z początku XX wieku – obiektu unikatowego ze względu na jego konstrukcję. Teraz przyszedł czas na cementownię, bo bez wątpienia ten obiekt zasługuje na nową odsłonę – podkreślił prezydent Będzina.

Inwestycja, jeśli do niej dojdzie, będzie faktycznie ogromna i kosztowna. Władze samorządowe liczą, że uda się pozyskać na pierwszy etap zaplanowanych prac 94 mln zł wsparcia z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji.

Czy to się uda? Nie jest to pewne, ale nie jest też wykluczone. Tym bardziej, że sąsiednia Dąbrowa Górnicza otrzymała w drugiej połowie 2023 ogromne dofinansowanie z programu Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021-2027.

W ogłoszonym przez Województwo Śląskie konkursie z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (działanie: 10.09 Ponowne wykorzystanie terenów poprzemysłowych, zdewastowanych, zdegradowanych na cele rozwojowe regionu) projekt „Fabryka Pełna Życia – centrum przemian, etap I” został wybrany do dofinansowania w kwocie 78 mln 17 tys. 304,03 zł.

Chodzi o budowę nowego śródmieścia w oparciu o przemysłową spuściznę zabudowań i ogromnych hal produkcyjnych Dąbrowskiej Fabryki Obrabiarek Defum. Całkowita wartość tego przedsięwzięcia przekroczy 95 mln złotych.

Być może więc Będzin także będzie miał szczęście i wsparcie finansowe otrzyma.

- Wniosek złożony został w ramach naboru w nowej perspektywie unijnej, opracowany przez specjalistów, po analizie stanu technicznego i nowych możliwości funkcjonalnych. (…) Nowa perspektywa unijna otwiera wiele możliwości, w tym między innymi modernizację i nadanie nowych funkcji dla tego typu obiektów. My z tego skorzystaliśmy, złożyliśmy wniosek w ramach FST. Nabory w nowej perspektywie unijnej są w różnych obszarach, ten, do którego aplikowaliśmy dotyczył ponownego wykorzystania terenów poprzemysłowych na cele rozwojowe regionu – przekazał Łukasz Komoniewski.

Kiedy można się spodziewać rozstrzygnięć? Kiedy będzie wiadomo, czy Będzin dostanie 94 mln zł wsparcia? Najwcześniej w połowie 2024 roku, a być może nawet później. W przypadku Dąbrowy Górniczej też była początkowo mowa o sierpniu, wrześniu, a dofinansowanie zostało przyznane pod koniec listopada 2023 roku.

Cementownia Grodziec to najstarsza cementownia w Polsce (na terenach objętych zaborem rosyjskim). Trzecia w Europie i piąta na świecie. Została uruchomiona w 1857 roku przez Jana Ciechanowskiego. W 1910 roku zbudowany został tutaj jeden z nowocześniejszych pieców w Europie o konstrukcji rurowej. Cement produkowany w tej fabryce był używany między innymi przy budowie Obszaru Warownego Śląsk. W 1925 roku Stanisław Ciechanowski, syn Jana, sprzedał cementownię koncernowi belgijskiemu Solvay, który rozbudował zakład i prowadził go do 1939 roku. Pracowało tu nawet 700 osób. Przez długi czas pod cementownią utrzymywany był filar oporowy w zalegającym pod tym obiektem pokładzie węgla o grubości 1,8 m. Na skutek wyeksploatowania go przez Kopalnię "Grodziec", nastąpiły nieodwracalne szkody w obiekcie cementowni. Dlatego 31 lipca 1979 roku zakład wstrzymał produkcję.

Po 2000 roku pojawiły się pierwsze plany, jak odzyskać Cementownię Grodziec dla mieszkańców. Pomysłów było mnóstwo. W 2009 roku miasto w ramach unijnego projektu otrzymało 80 tys. euro dofinansowania na projekt, który miał trwać do 2011 roku. Efektem miała być rewitalizacja tego miejsca. Powstała analiza prawno-ekonomiczna tego miejsca.

Jak pisaliśmy wcześniej w „DZ” w 2008 roku Będzin otrzymał 70 tys. euro z Europejskiego Programu Współpracy Transnarodowej. Miasto dołożyło do tego wtedy 54 tys. zł i w ramach projektu powstały dwie koncepcje zagospodarowania terenu. Pierwsza z nich zakładała stworzenie poprzemysłowego miasta ogrodu. Druga, centrum kulturalnego. Nic z tego nie wyszło, bo zabrakło źródła finansowania tych projektów.

Potem, w 2010 roku miasto prowadziło rozmowy z osobami, które byłyby skłonne zainwestować w ten obiekt. Dzięki wcześniejszemu projektowi cementownią miały się wtedy zainteresować podmioty prywatne, m.in. firma Pro Inwest, która zrewitalizowała Szyb Wilson w Katowicach. Także te plany nie wypaliły.

W kolejnych latach swoim życiem żyła informacja, że część budynków Cementowni Grodziec zostanie wyburzona, a przez środek pobiegnie nowa droga. To też pozostało tylko w sferze domniemań i przypuszczeń. Może więc 2024 rok okaże się bardziej szczęśliwy dla dalszych losów tego zabytkowego dziś kompleksu budynków.

Decyzją Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach z 2021 roku do rejestru zabytków (nr rej. A/763/2021) wpisany został zespół zabudowy Cementowni „Grodziec” wraz z tradycyjną nazwą zabytku „Cementownia Grodziec”. W jego skład wchodzą: budynek zbiorników szlamowych, 5 silosów, połączonych pomostem transportera cementu, wraz z „wieżą konwojera” – konstrukcją elewatorów cementu, przylegającą od strony zachodniej do silosa nr II.

W Grodźcu działały przez lata znane w całym kraju zakłady przemysłowe, takie jak wspomniana Cementownia Grodziec (w latach 1857-1979), Kopalnia Węgla Kamiennego „Grodziec” (czynna w latach 1899-1998) oraz browar Grodziec (w latach 1800 – 1948).