Walcz o przeliczenie zaniżonej emerytury

Kto przeliczy
O ile prezydent podpisze przyjętą już przez parlament ustawę, już w styczniu wszyscy emeryci, którzy nie mają potwierdzenia zarobków z dawnych lat, będą mogli wystąpić do ZUS o przeliczenie świadczeń. Takie prawo przyznano wszystkim osobom, które nie z własnej winy nie mogły i wciąż nie mogą udowodnić wysokości zarobków będących podstawą uzyskania świadczenia.

Zaniżone wypłaty z ZUS ma około miliona Polaków. Pech byłych pracowników polega często na tym, że ich dokumentacja płacowa zaginęła. Stało się tak, bo ich zakłady albo nie istnieją już pod dawną nazwą, albo zostały przekształcone i sprywatyzowane, a dokumenty zaświadczające o wynagrodzeniu zostały zniszczone lub nie sposób do nich dotrzeć.

Obowiązujące ćwierć wieku temu przepisy pozwalały przedsiębiorstwom przechowywać takie dokumenty tylko przez 12 lat. Potem je niszczono. Dlatego wiele osób nie może udowodnić dawnych zarobków.

Na wiarę
Posłowie nowelizujący ustawę z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oparli się na założeniu, że w Polsce każdy pracodawca zawsze odprowadzał składki ubezpieczeniowe od zarobków osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Pracownik powinien więc mieć możliwość zaliczenia całego tego okresu przy ustalaniu wysokości renty czy emerytury, a dzięki temu świadczenie będzie wyższe.

Trochę więcej
Podstawą do przeliczenia będzie minimalne wynagrodzenie obowiązujące w roku, za który brak dokumentacji. O ile wzrosną więc emerytury? Posłowie przewidują, że średnio o ok. 50 zł. To oczywiście niewiele, ale nowe rozwiązanie jest korzystniejsze niż dotychczasowe: ZUS przyjmował za lata nieudokumentowane wynagrodzenie zerowe. Niestety, nie usatysfakcjonuje tych, którzy wiele lat temu mieli wysokie i bardzo wysokie zarobki.
Złóż wniosek
Warunkiem, by podjąć starania o przeliczenie świadczenia, jest przedstawienie świadectwa pracy za konkretne lata. Ale jeszcze nie warto iść do ZUS. Wnioski o ponowne przeliczanie świadczeń można składać dopiero po 1 stycznia 2009 roku, czyli w chwili wejścia w życie nowych przepisów. Wtedy ZUS zacznie procedurę przeliczania świadczeń według zasad określonych w noweli.

Nie przegap
Wniosek będziesz mógł złożyć w ciągu 12 miesięcy od chwili wejścia w życie nowych przepisów. A one przewidują, że emerytura lub renta w nowej przeliczonej wysokości będzie przysługiwała od dnia wejścia w życie ustawy, czyli od 1 stycznia 2009 r. pod warunkiem, że zainteresowany złoży wniosek do ZUS o ponowne obliczenie jej wysokości do końca 2009 r.

Dlatego:
obojętnie, czy wniosek zostanie złożony w styczniu, lipcu czy grudniu 2009 r., ZUS wypłaci wyrównanie świadczenia od stycznia 2009 r.,
jeśli ktoś złoży wniosek w 2010 r., to podwyższone świadczenie otrzyma od miesiąca, w którym zgłosi wniosek,
ZUS będzie miał na wydanie nowej decyzji 60 dni, a nie tak jak obecnie 30 dni; posłowie przewidzieli bowiem, że do Zakładu Ubezpieczeń wpłynie jednocześnie wiele wniosków, bo wszyscy zainteresowani będą chcieli jak najszybciej dostać dodatkowe pieniądze.

Inni uprawnieni
Osoby, których dokumentacja płacowa zaginęła, to niejedyna grupa emerytów i rencistów, którzy mogą się ubiegać o ponowne przeliczenie świadczenia.
- Jest wiele możliwości ponownego przeliczenia emerytury, między innymi doliczenie nieuwzględnionych do tej pory okresów składkowych i nieskładkowych, doliczenie składnika wynagrodzenia należnego za okres, z którego zarobki przyjęto do obliczenia podstawy wymiaru. Każdy z kilku dostępnych sposobów przeliczania warto skonsultować z ZUS. To nic nie kosztuje, albowiem mamy obowiązek - jeśli zajdą nowe okoliczności - przeliczyć emeryturę. A jeśli nowe wyliczenie okaże się mniej korzystne od starego, nic się nie traci - radzi Mikołaj Skorupski, rzecznik prasowy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Czego szukać
Zacznij od ponownego przejrzenia dokumentów potwierdzających twoje wynagrodzenia: nowe, z czasu dorabiania do emerytury, lub stare, które do tej pory nie były brane pod uwagę. Mogą to być legitymacje ubezpieczeniowe, zaświadczenia o zatrudnieniu i zarobkach, umowy i angaże, a nawet pisemne zeznania świadków.
Warto wiedzieć
Zanim poszukasz najlepszego wariantu, przypomnij sobie, co oznaczają pojęcia związane z przyznawaniem emerytury.

Język, którym posługują się pracownicy ZUS, jest naszpikowany trudnymi terminami. Trzeba go poznać, by skuteczniej upominać się o swoje, rozumieć decyzje. A urzędnicy będą cię traktowali jak partnera podczas negocjacji.

Słownik pojęć
Okresy składkowe - są to okresy ubezpieczenia, w czasie których była odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne lub emerytalno-rentowe. Zalicza się do nich m.in. miesiące zatrudnienia (jeśli pracowałeś przed 15 listopada 1991 r., musisz udokumentować zatrudnienie w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego w twoim zawodzie etatu), prowadzenia działalności gospodarczej, wykonywania zlecenia (jeżeli od umowy odprowadzano składki), służby wojskowej, pobierania zasiłku dla bezrobotnych lub zasiłku stałego z pomocy społecznej.

Przy ustalaniu wysokości emerytury stosuje się do nich przelicznik 1,3 proc. za każdy rok pracy. Okresy nieskładkowe - to takie, w których miałeś ubezpieczenie społeczne, ale nikt nie odprowadzał składki, np. okresy pobierania zasiłków chorobowych, opiekuńczych, świadczenia rehabilitacyjnego, urlopy wychowawcze, studia.

Do okresów nieskładkowych stosuje się przelicznik 0,7 proc. za każdy rok. Te okresy uwzględniane są w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe zbiegają się w czasie, przy ustalaniu wysokości świadczenia ZUS bierze pod uwagę ten korzystniejszy.

Jeżeli nakładają się na siebie okresy ubezpieczenia z różnych tytułów, na przykład w tym samym czasie byłeś zatrudniony na umowę o pracę i umowę-zlecenia, okres ten liczy się do stażu tylko raz.

Kwota bazowa - to suma równa 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym pomniejszona o składki na ubezpieczenie społeczne. Obowiązuje od 1 marca do ostatniego lutego następnego roku i podaje ją prezes GUS. Jest potrzebna do obliczenia wysokości podstawy wymiaru emerytury i jej tak zwanej części socjalnej.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury - pokazuje, jaki procent przeciętnych zarobków w Polsce stanowiło twoje wynagrodzenie z wybranych lat. Obliczamy go, porównując twoje roczne zarobki do średnich w tym samym okresie. ZUS bierze pod uwagę średnią arytmetyczną z 10 kolejnych lub 20 dowolnie wybranych lat (przed 1999 r. z krótszych okresów, np. 3 lub 7 lat). Wskaźnik podlega ograniczeniu do 250 proc.
Podstawa wymiaru emerytury - to kwota obliczana poprzez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru przez kwotę bazową (z momentu przyznania emerytury lub złożenia wniosku o jej przeliczenie). Z założenia ma odtwarzać średnie wynagrodzenia, jakie osiągałeś w czasie całej twojej pracy zawodowej. W praktyce obrazuje tylko te, które udało ci się udokumentować.

Co się przelicza
Na emeryturę składają się następujące części:
socjalna - jest elementem każdego świadczenia, niezależnym od stażu pracy, a jedynie od daty przechodzenia na emeryturę i stanowi 24 proc. kwoty bazowej,
za lata składkowe - po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy przepracowany rok,
za lata nieskładkowe - po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok.
Przeliczając podstawę wymiaru emerytury, ZUS bierze pod uwagę następujące elementy:
nowe zarobki uzyskane w całości przed przyznaniem prawa do emerytury (kwota bazowa z dnia przyznania emerytury),
nowe zarobki uzyskane w całości lub w części po przyznaniu prawa do emerytury (kwota bazowa z daty wniosku o przeliczenie),
te same zarobki, które przyjęto do obliczenia podstawy wymiaru renty (świadczenia przedemerytalnego). To pieniądze zarobione w ciągu 10 kolejnych lat kalendarzowych z okresu 20-lecia przed przejściem na emeryturę lub z dowolnie wybranych 20 lat ubezpieczenia (kwota bazowa z daty przyznania emerytury),
zwaloryzowaną podstawę wymiaru dotychczasowego świadczenia w związku z udowodnieniem 30 miesięcy ubezpieczenia po przyznaniu renty lub świadczenia (część socjalna od kwoty bazowej z daty przyznania emerytury, a pozostała część świadczenia z kwoty bazowej przyjętej poprzednio do jego obliczenia).
ZUS może podwyższyć emeryturę na dwa sposoby:
poprzez doliczenie nowych okresów ubezpieczenia (składkowych i nieskładkowych; mogą to być miesiące i lata zatrudnienia przed uzyskaniem prawa do emerytury, jeśli wcześniej brakowało ci umów o pracę i świadectw pracy, które dowodziłyby, jak długo pracowałeś lub byłeś ubezpieczony, albo lata pracy po przejściu na emeryturę;
poprzez przeliczenie podstawy wymiaru emerytury, czyli dzięki temu, że obliczy ją na podstawie wyższych zarobków.

Dokumenty
Aby wystąpić do ZUS o przeliczenie emerytury, musisz odszukać:
zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu na druku Rp7,
legitymację ubezpieczeniową z pełnymi wpisami poświadczającymi wysokość wynagrodzenia za cały rok kalendarzowy (koniecznie poświadczone pieczątką.

Dowodami zastępczymi mogą być:
dokumenty z twoich akt osobowych w zakładzie pracy,
umowy, angaże, przeszeregowania, mianowania, z których wynika kwota miesięcznych wynagrodzeń.
Uwaga! ZUS nie bierze pod uwagę dokumentów, w których zapisane są tylko stawki godzinowe.

Nowa bazowa
Przeliczenie z nowej kwoty bazowej to główna możliwość podniesienia podstawy wymiaru emerytury. Wynika ona z art. 110 ustawy emerytalnej. Przepis ten może być stosowany, jeżeli pracowałeś (opłacałeś składki na ubezpieczenie społeczne) po ustaleniu prawa do emerytury, a do jej ponownego obliczenia wskażesz wynagrodzenia przypadające w całości lub w części po przyznaniu świadczenia. Drugi warunek jest taki, że nowo przedstawione zarobki będą relatywnie wyższe od poprzednich. Dokładnie mówiąc, wyższy musi być wskaźnik wysokości podstawy wymiaru.

Do przeliczenia wybierasz zarobki:
z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20-lecia bezpośrednio przed rokiem, w którym zgłosisz wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia (np. jeżeli składasz wniosek w 2008 roku, musisz przedstawić wynagrodzenia z 10 kolejnych lat z okresu 1988-2007),
z dowolnie wybranych 20 lat kalendarzowych z całego okresu ubezpieczenia poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o przeliczenie. W tym przypadku podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury zostaną obliczone przy zastosowaniu kwoty bazowej obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o przeliczenie.

Pamiętaj, że przy ustalaniu 10 kolejnych lat kalendarzowych ZUS przyjmuje lata następujące po sobie bezpośrednio, nawet jeśli w niektórych z nich nie pracowałeś lub byłeś ubezpieczony jedynie przez kilka miesięcy.
Lata, w których nie miałeś zarobków lub gdy zarobki w skali 12 miesięcy były niskie, nie mogą być wyłączone z obliczeń. Jeśli złożysz wniosek o uwzględnienie wynagrodzeń z 20 lat kalendarzowych, nie ma dat ograniczających twój wybór.

Tylko w dwóch przypadkach nie trzeba mieć wyższego wskaźnika podstawy wymiaru emerytury:
jeśli od dnia ustalenia prawa do emerytury do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne jej wyliczenie nie pobierałeś świadczenia, ponieważ ZUS zawiesił twoje świadczenia (np. z powodu wysokich dodatkowych zarobków);
jeśli zarobki przyjęte do obliczeń uzyskałeś w całości po przyznaniu prawa do emerytury, a wskaźnik wynosi co najmniej 130 proc.

Oznacza to, że nawet jeśli wskaźnik podstawy wymiaru będzie niższy od dotychczasowego, to świadczenie zostanie obliczone od nowej kwoty bazowej.

Bazowa stara
Możliwość przeliczenia emerytury ze starej kwoty bazowej wynika z art. 111 ustawy emerytalnej. ZUS może ją zastosować, gdy wskażesz wynagrodzenia z okresów ubezpieczenia przed przyznaniem prawa do emerytury lub przed zgłoszeniem wniosku o jej ponowne ustalenie.
ZUS przeliczy emeryturę, tylko gdy udokumentujesz zarobki relatywnie wyższe od poprzednich (wyższy wskaźnik). Możesz w tym celu wskazać:
wynagrodzenia z tej samej liczby lat kalendarzowych i z tego samego okresu, jaki został wybrany do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru,
wynagrodzenia z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosiłeś wniosek o przyznanie świadczenia albo o przeliczenie podstawy jego wymiaru,
wynagrodzenia z dowolnie wybranych 20 lat kalendarzowych ubezpieczenia społecznego przed rokiem, w którym zgłosiłeś wniosek o ponowne ustalenie świadczenia.

Nowy staż
Na wysokość emerytury ma również wpływ staż pracy. Zmiana jego długości pozwoli na przeliczenie emerytury w dwóch sytuacjach:
jeżeli pracujesz już po przyznaniu świadczenia,
jeżeli odnajdziesz dokumenty poświadczające okresy ubezpieczenia sprzed przyznania emerytury, których ZUS dotychczas nie wziął pod uwagę.

Terminy
ZUS wyliczy ponownie wysokość emerytury, doliczając nowe okresy ubezpieczenia (składkowe i nieskładkowe) tylko na twój wniosek zgłoszony po zakończeniu kwartału kalendarzowego. Jeżeli jednak w trakcie kwartału kalendarzowego rozstałeś się z pracą (i ubezpieczeniem), wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia możesz zgłosić w dowolnym terminie, nie wcześniej jednak niż po ustaniu zatrudnienia.
Jeśli znalazłeś stare dokumenty, których ZUS nie uwzględnił przy ustalaniu świadczenia, okresy ubezpieczenia przypadające przed ustaleniem prawa do emerytury lub renty dolicza się w każdym czasie, bez względu na datę zgłoszenia wniosku.

Po latach
Opłacalna może być zamiana emerytury wcześniejszej na emeryturę przyznaną po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Z wnioskiem w tej sprawie może zwrócić się do ZUS każdy, kto pobierał wcześniejsze świadczenie i osiągnął wiek emerytalny (60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna). Warunkiem jest tu jednak, by podlegać ubezpieczeniu, czyli odprowadzać składki emerytalne przez co najmniej 30 miesięcy po przejściu na wcześniejszą emeryturę.
Liczy się każde zajęcie, z tytułu którego pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne lub emerytalno-rentowe. Dla podjęcia wypłaty nowej emerytury konieczne jest, niezależnie od wieku, rozwiązanie umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą. Jeżeli jej nie rozwiążesz, ZUS wypłaci emeryturę przyznaną wcześniej.

Zysk z obliczenia nowej emerytury wynika z ustalenia części socjalnej. Wynosi ona 24 proc. od kwoty bazowej obowiązującej w dacie przyznania nowej emerytury. Pozostałą część uzależnioną od podstawy wymiaru i przebytych okresów ustala się od dotychczasowej kwoty bazowej, a następnie waloryzuje.

Jeśli nie z własnej winy nie potrafisz udowodnić wysokości zarobków, ZUS uzna, że zarabiałeś najniższą pensję krajową, czyli:

Przydatne adresy internetowe:
www.zus.pl - baza wiedzy o ubezpieczeniach społecznych

e-inspektorat.zus.pl - przewodnik dla ubezpieczonych i płatników składek

mojaskladka.zus.pl - poradnik dla zainteresowanych stanem swojego konta emerytalnego

eup.zus.pl - Elektroniczny Urząd Podawczy

emerytura.zus.pl - kalkulator hipotetycznej emerytury z I filara ubezpieczeń

Jeśli ZUS przyznał ci niższą emeryturę, bo nie mogłeś udowodnić zarobków z dawnych lat, żądaj ponownego jej przeliczenia. Masz szansę na sukces

Jak odzyskać potrzebne dokumenty

Dokumentem potwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu stanowiącego podstawę do ob-liczenia emerytury jest zaświa-dczenie wystawione przez pracodawcę lub jego następcę prawnego na druku ZUS Rp-7. Co robić, jeśli dokumentacja płacowa się nie zachowała?

1Zaświadczenie może być wy-dane na podstawie danych za-wartych w aktach osobowych pra-cownika, np. w umowie o pracę, pis-mach o mianowaniu, powołaniu o-raz innych pismach kierowanych do pracownika i określających wyna-grodzenie tej osoby. ZUS uwzględni jednak tylko takie składniki wynag-rodzenia, które przysługiwały bez-warunkowo w czasie trwania zatru-dnienia w określonej wysokości, np. wynagrodzenie zasadnicze, stałe dodatki określone kwotowo itp.
Inne jego części, np. premie, nagrody czy dodatki mogą być uwzględnione tylko wówczas, jeżeli zachowana dokumentacja wskazuje niewąt-pliwie na ich faktyczną wypłatę w określonej wysokości, od której zo-stała odprowadzona składka na u-bezpieczenie społeczne. W przypa-dku, gdy wynagrodzenie określone jest stawką godzinową, można je uwzględnić tylko wówczas, jeśli zachowały się dane dotyczące liczby godzin, jaką pracownik faktycznie przepracował w danym okresie na danym stanowisku.

2 W najkorzystniejszej sytuacji są osoby, które zachowały le-gitymację ubezpieczeniową z regu-larnymi i poprawnymi wpisami. Po-winna ona zawierać: datę rozpoczę-cia i zakończenia pracy, kwotę wy-nagrodzenia, rok, w którym to wy-nagrodzenie zostało osiągnięte, pieczątkę zakładu pracy, podpis oraz pieczątkę pracodawcy.

Jak będzie działać ponowne przeliczanie emerytur. Ile możesz zyskać

Przykład 1
Pan Kowalski ma miesięczną emeryturę w wysokości 814,33 zł brutto. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jego emerytury wyniósł 71,56 proc.

Kowalski dostarczył w październiku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nowy wykaz zarobków z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia. Ponieważ dorabiał na emeryturze, część tych zarobków przypada już po roku, w którym przyznano mu świadczenie. ZUS wyliczył nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury pana Kowalskiego,
uwzględniający zarobki poprzyznaniu emerytury. Teraz wynosi on 73 proc. i jest wyższy od poprzedniego. W tym przypadku możliwe jest ponowne ustalenie wysokości świadczenia od podstawy wy-miaru obliczonej według aktualnej kwoty bazowej, czyli 1 903,03 zł. Nowa emerytura pana Kowalskiego obliczona od kwoty 1 389,21 zł (73 proc. x 1 903,03 zł) wyniosła 1 126,47 zł i jest zdecydowanie wyższa od poprzedniej - o 312,14 zł.

Przykład 2
ZUS przyznał prawo do wcześniejszej emerytury panu Jankowskiemu, zatrudnionemu w szczególnych warunkach, kiedy skończył on 60 lat. Jego emerytura wynosiła 814,33 zł brutto. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru obliczono na 71,56 proc., a do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto kwotę bazową wynoszącą 692,06 zł.

Na emeryturze pan Jankowski zatrudnił się na pół etatu i pracował przez trzy lata. Kiedy skończył 65 lat, złożył ponowny wniosek o przyznanie emerytury. Ponieważ po przyznaniu wcześniejszej emerytury Jankowski jeszcze co najmniej przez 30 miesięcy płacił składki na ubezpieczenie społeczne, bo pracował, istnieje możliwość przeliczenia jego emerytury.

Podstawę wymiaru nowego świadczenia będzie stanowiła zwaloryzowana podstawa wymiaru emerytury wcześniejszej, natomiast część socjalną ZUS ustali jako 24 proc. kwoty bazowej obecnie obowiązującej, czyli 1 903,03 zł. Ustalona w ten sposób emerytura wynosi 936,96 zł.