Za 50 lat Polska będzie krajem wyludnionym, bez perspektyw

Zabraknie młodych ludzi zdolnych do pracy, a system emerytalny załamie się. Rząd uruchamia więc ratunkowy program prorodzinny. By zachęcić Polki do rodzenia dzieci, wydłuży urlopy macierzyńskie, wprowadzi ulgi podatkowe dla młodych rodzin i ułatwi tworzenie przyzakładowych żłobków i przedszkoli.

Opublikowany we wtorek raport Eurostatu, prognozujący zmiany demograficzne dla Unii Europejskiej, alarmuje: w 2060 r. będziemy mieli najwyższy w całej Unii odsetek osób starszych. Dziś Polacy powyżej 65. roku życia stanowią 13,5 proc. społeczeństwa. W roku 2035 ten odsetek wzrośnie do prawie 25 proc., a w 2060 emerytem będzie już co trzeci Polak.

Ale zestarzeje się cała Unia. Za 50 lat będzie miała zaledwie 10 milionów mieszkańców więcej niż dziś, a co trzeci z nich będzie miał ponad 65 lat. Jednak skutki wyludnienia i starzenia się społeczeństw najdotkliwiej odczują nowi członkowie UE, w tym Polska. Dziś w naszym kraju żyje 38,1 mln osób, ale w 2060 r. będzie nas już tylko 31,1 mln, czyli aż o 7 mln mniej. Ten wynoszący aż 18 proc. spadek liczby ludności będzie jednym z najwyższych w UE: większe wyludnienie dotknie tylko cztery kraje.

Eksperci ostrzegają, że jeśli te prognozy się sprawdzą, Polsce grozi upadek całego systemu socjalnego. Prof. Krystyna Iglicka, demograf z Centrum Stosunków Międzynarodowych: - Zabraknie ludzi zdolnych do pracy, załamie się system emerytur, a młodzi ludzie będą ogromnie obciążeni koniecznością utrzymywania rzeszy starszych osób. Tymczasem w Polsce nie ma rozwiniętego systemu opieki nad osobami starszymi, więc ciężar opieki nad nimi spadnie po prostu na barki ich bliskich. Komisja Europejska na raport Eurostatu zareagowała błyskawicznie. Rzeczniczka KE Amelia Torres uznała, że to sygnał do jak najszybszych reform.

- Negatywne zmiany można zatrzymać, ale żeby to zrobić, kraje UE muszą zrewidować dotychczasową politykę wspierania narodzin lub imigracyjną - stwierdziła Torres.

Co na to polski rząd? Odpowiedzialne za politykę prorodzinną Ministerstwo Pracy zapewnia, że już przygotowuje zmianę prawa. Nowe uregulowania mają zachęcić młode Polki do rodzenia dzieci.

Główną bronią przeciw nadchodzącemu wyludnieniu i zestarzeniu się Polski mają być urlopy macierzyńskie. Rząd skierował do Sejmu projekt w tej sprawie. Przewiduje on, że urlopy będą podzielone na część obowiązkową i dobrowolną. Urlop obowiązkowy będzie dłuższy niż obecnie: ma trwać 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka (dziś to 18 tygodni) bądź 31 tygodni, gdy jednocześnie przyjdzie na świat więcej niż jeden noworodek (obecnie 28 tygodni).

Z wydłużonych urlopów matki skorzystają już od stycznia przyszłego roku. A od początku 2010 r. wejdą w życie urlopy dodatkowe, które rodzic będzie mógł wziąć po wykorzystaniu części obowiązkowej. Na początek mają to być 2 tygodnie na jedno dziecko i 3 tygodnie, gdy poród był mnogi, a do 2013 r. ta pula ma zostać zwiększona do odpowiednio 4 i 6 tygodni.

Ta sama ustawa przewiduje też wprowadzenie ulg podatkowych dla rodziców na zatrudnienie niani, ułatwienia w tworzeniu żłobków i przedszkoli w miejscach pracy za pieniądze z funduszu socjalnego.
Rodzic na urlopie macierzyńskim czy wychowawczym będzie miał prawo dorabiania, a pracodawcy zostaną zwolnieni z obowiązku płacenia składek na FP i FGŚP za pracowników, którzy wrócili z urlopów macierzyńskich. Taka ulga obowiązywałaby przez 3 lata od powrotu pracownika rodzica do firmy. Urlop macierzyński nie oznaczałby też zmniejszenia składek wpłacanych na fundusz emerytalny. Dziś opiekujący się dzieckiem rodzic dostaje miesięcznie na konto emerytalne około 82 zł. Od nowego roku kwota ta wzrośnie do 300 zł.

Ustawa prorodzinna to nie wszystko, czym rząd chce zachęcić młodych Polaków do rodzenia dzieci. W resorcie pracy przygotowywana jest ustawa o urlopach dla młodych ojców.

Czy to wystarczy, żeby w Polsce nie sprawdziły się prognozy Eurostatu? - We Francji podobne rozwiązania zadziałały, ale tam model państwa dbającego o rodzinę wcielano przez wiele lat, a poza tym Francuzi mają masę imigrantów - mówi prof. Iglicka. U nas młodzi ludzie wciąż jeszcze zachłyśnięci są dobrobytem, nastawieni na konsumpcję, wygodę, a także zwyczajnie boją się wypadnięcia z rynku pracy, więc kilkoma gestami nie da się ich nakłonić do tego, by decydowali się na dziecko.

Ale zdaniem prof. Iglickiej trendów demograficznych nie da się zmienić kilkoma decyzjami politycznymi. - Potrzeba gruntownych zmian prowadzonych przez wiele lat - mówi.

Trzeba poprawić sytuację życiową młodych
Profesor Irena Kotowska, demograf ze Szkoły Głównej Handlowej

Rząd powinien niezwłocznie podjąć kroki, by przeciwdziałać procesowi starzenia się społeczeństwa. Zmniejsza się liczba narodzin nie tylko dlatego, że kobiety przestały rodzić, ale głównie z powodu olbrzymiej migracji osób, które są w wieku produkcyjnym. Państwo może temu zapobiec na dwa sposoby. Po pierwsze, dać jasny sygnał młodym ludziom, że dzieci są inwestycją nie tylko ich, ale również państwa. W to wpisuje się przede wszystkim zakładanie żłobków, wydłużenie urlopów macierzyńskich. Po drugie, zmiana przypisywania odpowiedzialności za rodzinę tylko kobietom. Młode kobiety są coraz bardziej wykształcone i nie chcą rezygnować ze swoich aspiracji. Tak więc państwo powinno promować politykę bardziej partnerską niż do tej pory.

Spadek urodzin odbija się fatalnie na gospodarce
Marek Zuber, ekonomista, szef doradców w rządzie Kazimierza Marcinkiewicza

Dla ekonomii to fatalnie. Jeżeli się to nie zmieni, to w przyszłości po prostu będziemy mieli mniej rąk do pracy, a tym samym mniejszy dochód narodowy. Potrzebna jest zdecydowana polityka demograficzna rządu. Polityka, która zapewni bezpieczeństwo kobietom nie poprzez jednorazowe becikowe, ale poprzez dopłaty do żłobków, możliwość powrotu do pracy po urlopach macierzyńskich czy zwiększenie liczby przerw od pracy dla kobiet z dziećmi. One muszą mieć też świadomość, że nawet jak stracą pracę, to szybko będą mogły znaleźć sobie nową, a przez to utrzymać potomstwo. Potrzebna jest również zmiana mentalności z państwa jednonarodowego w państwo wielonarodowe i otwarcie kraju na migrację. Polska musi być atrakcyjna pod względem życia i możliwości dla tych ludzi.