Dyskryminacja w szkole: W szkole "inny" uczeń nie ma łatwo

Od zdarzenia, o którym opowiada nam 30-letnia Monika minęło ponad 15 lat. Na zakończenie piątej czy szóstej klasy szkoły podstawowej od wychowawczyni usłyszała: jesteś beznadziejna, z ciebie nic nie będzie". Kobieta powiedziała to przy całej klasie.

Monika pamięta do dzisiaj jak strasznie się wtedy poczuła. Poniżona, ośmieszona, upodlona. Takie zachowanie nauczycielki było formą dyskryminacji. Z opublikowanego kilka dni temu raportu Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej "Dyskryminacja w szkole - obecność nieusprawiedliwiona", wynika, że takie zachowania są normą. Ich sprawcami są zarówno nauczyciele, jak i uczniowie. Ofiarami zostają ci "inni".

Motywacja różnego rodzaju uprzedzeniami powoduje, że ci "inni" są wyzywani, wyśmiewani, poniżani. Zdarza się, że rówieśnicy popychają ich na korytarzach, znęcają się nad nimi fizycznie czy psychicznie. Ci "inni" stają się kozłami ofiarnymi, którzy są izolowani od reszty grupy. Często nie mogą uwolnić się z tej sytuacji przez długi czas, nieraz do końca szkoły.
Z raportu wynika, że najczęściej ofiarami dyskryminacji są uczniowie z uboższych rodzin oraz ci o odmiennej niż heteroseksualna orientacji seksualnej. Jedna z badanych osób wspominała taką oto sytuację: "Uczeń homoseksualny przebiera się z dziewczynkami w szatni. Z jakiego powodu? Dlatego, że boi się agresji w szatni męskiej. Chłopak mówi, że nie chce się z dziewczynami przebierać, ale słyszy: "Jak jesteś pedałem, to proszę". Tak na luzaka mówi wyluzowany wuefista".
Z uprzedzeniami muszą mierzyć się też uczniowie, którzy wyglądają inaczej niż zakłada norma społeczna. Są grubi, niżsi, mają okulary. Szczególnie mocno dotyczy to chłopców, którzy nie mają typowego męskiego wyglądu. Problemy wiążące się z dyskryminacją dotykają też cudzoziemców, uczniów o innym kolorze skóry, wyznających inną religię, uczniów niepełnosprawnych czy nauczycieli z mniejszym stażem pracy.

- Powody wykluczenia są bardzo różne, przez co trudno je sprecyzować i im zapobiegać - podkreśla dr Małgorzata Wójcik, psycholog z wydziału zamiejscowego Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Katowicach. - Wynika ono z wewnętrznego mechanizmu naznaczenia kogoś w klasie, zrobienia z niego kozła ofiarnego. Wtedy wystarczy źle uczesana fryzura, okulary czy zbyt dobre lub złe oceny - dodaje pani psycholog.

Autorzy raportu zaznaczają też, że do tego typu zachowań dochodzi nie tylko na płaszczyźnie uczeń - uczeń, ale też w przypadku nauczycieli oraz w relacji nauczyciel - uczeń.

- Raport pokazuje, jak różne postaci może przybierać dyskryminacja i przemoc motywowana uprzedzeniami - mówi Małgorzata Jonczy-Adamska, koordynatorka projektu badawczego. Zaznacza, że znęcanie się nad rówieśnikami ze względu na ich tożsamość jest odbierane jako "naturalne", przez co bagatelizowane. Tak przez uczniów, jak i nauczycieli.
- To uniemożliwia zarówno dostrzeżenie dyskryminacji, reagowanie na nią, jak i prowadzenie działań przeciwdziałających takim zjawiskom - podkreślała w swoich wypowiedziach pani psycholog.

Od września 2013 roku szkoły mają obowiązek prowadzenia działań antydyskryminacyjnych. Jak pokazało badanie, mają one niewiele wspólnego z przeciwdziałaniem dyskryminacji (są to działania charytatywne, religijne lub powielające stereotypy, którym działanie antydyskryminacyjne powinno przeciwdziałać). Postawa nauczycieli, którzy w ogóle reagują na dyskryminację to najczęściej formy pogadanki skierowanej do sprawcy lub sprawczyni danego zdarzenia. Niestety nauczyciele podpowiadają uczniom, że mogą na nią reagować jej świadkowie. Ale są też nauczyciele, który walczą z dyskryminacją. Jednak w sowich działaniach są osamotnieni. Z raportu wynika też, że czym młodsi uczniowie tym częściej reagują na zachowania wynikające z uprzedzeń.

- Im starsi uczniowie, tym bardziej bierna postawa - wyjaśniają autorzy raportu. Niestety, brak reakcji jest też częstym zachowaniem wśród nauczycieli. Dlatego TEA podpowiada, co należy zmienić w szkole, by zmniejszyć problem dyskryminacji. 1. Uruchomić regularne kursy doskonalenia nauczycieli, które wzmocnią ich kompetencje do reagowania na zachowania motywowane uprzedzeniami. 2. Przygotować informacje na temat możliwości reagowania i postępowania w przypadkach dyskryminacji i przemocy. Zadbać o jak najszersze rozpowszechnianie tej wiedzy wśród nauczycieli, uczniów oraz ich rodziców. 3. Powołać przy Ministerstwie Edukacji Narodowej zespołu ds. wspierania równości i działań antydyskryminacyjnych w środowisku szkolnym.

Na Monikę słowa wypowiedziane przez nauczycielkę podziałały mobilizująco. By udowodnić nauczycielce, że jednak coś z niej wyrośnie, zaczęła uczyć się jeszcze więcej, jeszcze intensywniej. Z uczennicy ze średnimi ocenami stała się klasową prymuską. Ten przymus udowadniania, że jest najlepszą przeszedł z nią do szkoły średniej. Później na studia. Zdawała na ochronę środowiska, biologię i biotechnologię. Dostała się na wszystkie trzy kierunki. Wybrała pierwszy. Niedawno obroniła tytuł doktora. Teraz myśli o habilitacji. Monika pochodzi z małego miasteczka, nieraz będąc na zakupach mija w sklepach byłą wychowawczynię.

- Kusi mnie, by podejść do niej i powiedzieć: mam tytuł doktora, moje artykuły publikowane są w naukowej prasie. Szczęśliwą rodzinę. I co, nic ze mnie nie wyszło? - opowiada Monika. Do tej pory nie odważyła się wydusić z siebie nic więcej poza "dzień dobry".

Pytanie tylko czy obrażanie, które pozostawia niesmak w uczniu na całe życie to dobry sposób, by go zmotywować do pracy i osiągnięć?

*Koszmarny wypadek w Bytomiu na autostradzie A1. Mężczyzna jechał pod prąd [ZDJĘCIA]
*Egzamin gimnazjalny 2015: PYTANIA + ARKUSZE + ODPOWIEDZI
*Potężny wstrząs w kopalni odczuwalny na Śląsku i Zagłębiu: Akcja ratunkowa trwa
*Nowe becikowe: 1 tys. zł przez 12 miesięcy ZASADY + DOKUMENTY
*Śląsk Plus. Zobacz nowe wydanie interaktywnego tygodnika o Śląsku