Paweł Pawlikowski - kim jest twórca filmu "Ida"?

Skromny do bólu i do bólu niezależny, bez polskich kompleksów, z otwartą głową idzie własną, kameralną drogą, którą sam sobie wytycza. Artysta z- jak mówi o sobie w rozmowie z brytyjskim "The Telegraph" - "głupią ambicją" chce kręcić filmy inne od wszystkich, w których trudno przewidzieć, co się wydarzy.

Dla Brytyjczyków jest angielskim reżyserem, który tworzy czysto angielskie filmy. On sam czuje się Polakiem, choć nie ma co ukrywać, w Polsce nie był do tej pory szerzej znany. Do Warszawy, na ukochany Mokotów wrócił dopiero niedawno - po 30 latach.

Czytaj także: Maciej Świrski: Chcemy, żeby "Ida" została opatrzona historycznym komentarzem

Rocznik 1957, jego matka pochodziła z tradycyjnej katolickiej rodziny, z zawodu była anglistką, ojciec - lekarz żydowskiego pochodzenia, antykomunista, piewca powstania warszawskiego. Małżeństwo rodziców rozpadło się, gdy przyszły reżyser miał niespełna 10 lat, ojciec wyemigrował w 1968 r. do Niemiec. Nie chciał, ale musiał. Dopiero jako dorosły Paweł Pawlikowski usłyszał od ojca historię swojej babci - Żydówki, która zginęła w Auschwitz.

Do szkoły podstawowej chodzi na Mokotowie. To, jak opowiadał potem w wywiadach, był jego najszczęśliwszy okres, który go też naznaczył. Był zrozpaczony, gdy jako 14-latek musiał tę swoją krainę szczęśliwości opuścić. Matka wyjechała z Polski i zabrała go ze sobą - najpierw do Niemiec, po drodze były Włochy, na dobre osiedli w Wielkiej Brytanii. Tam trafił do katolickiej szkoły z internatem prowadzonej przez księży marianów. Dyscyplina straszna - msze o świcie i zimny prysznic, no i język angielski, którego nie znał, więc czuł się traktowany jak niespełna rozumu, ktoś z innego świata, zza żelaznej kurtyny, nieznający cywilizacji. Często stamtąd uciekał, w końcu wyrzucili go z niej i kończył - jak opowiada w wywiadach - normalną, protestancką szkołę. Ale na msze katolickie nadal był dowożony.

Później będzie wspominał, że wszędzie czuł się obco, nie pasował do miejsc, w których przyszło mu mieszkać. Wrażliwiec, zaczytywał się w książkach i poezji francuskich symbolistów. Miał za sobą pierwsze próby pisania poezji i grania jazzu w knajpach - dla forsy, jak potem przyzna. Studia - literatura i filozofia - robił w Londynie i Oksfordzie. Interesował go austriacki poeta Georg Trakl, o którym pisał doktorat. Ale zapisał się też na zajęcia z kina. I kino go pochłonęło. Przerwał karierę naukową, biegał z kamerą, dostał się na staż do BBC.

W Polsce jego pierwsze związki z filmem dotyczyły relacji z Barbarą Kwiatkowską-Lass, aktorką niezwykłej urody, pierwszą żoną Romana Polańskiego, która była przyjaciółką matki i jego matką chrzestną.

Od 1987 r. zajmował się tworzeniem filmów. Najpierw były to dokumenty, które realizował dla BBC, dotyczące tematów rosyjskich. W 1988 r. powstał film telewizyjny "Palace Lifer" - dokument biograficzny o pisarzu Tadeuszu Konwickim. Zaraz potem - "Z Moskwy do Pietuszek", w którym znalazł się wywiad z pisarzem Wieniediktem Jerofiejewem. Brytyjczycy byli zachwyceni, choć może niekoniecznie rozumieli jego przekaz.

Zainteresowanie i fascynacja Rosją pogłębiały się u Pawlikowskiego, działo się to właśnie przy pracy nad filmem "Z Moskwy do Pietuszek", gdy poznał i poślubił rosyjską pianistkę. Kolejne dokumenty poświęcił Dostojewskiemu.
Pierwszy fabularny film Pawlikowski nakręcił, gdy był już facetem po czterdziestce - w 2000 r. powstało "Ostatnie wyjście", opowieść o rosyjskiej emigrantce, która stara się o azyl w Wielkiej Brytanii. Zdobył nagrodę BAFTA dla najbardziej obiecującego twórcy. Kolejny film i kolejna nagroda za najlepszy film brytyjski to "Lato miłości" z pierwszą tak ważną rolą Emily Blunt w 2005 r. Ale sam film o lesbijskiej miłości nastolatek trudno zaszufladkować krytykom.

Zaraz potem jego żona zaczęła chorować na raka, przerwał więc pracę nad "The Restraint of Beasts" i opiekował się żoną do jej śmierci w 2006 r. Jak mówi, wybiera życie, nie sztukę. Po śmierci żony stał się "kurą domową" dla swoich dzieci.
Dopiero w 2011 r. skończył kolejny film długometrażowy "Kobieta z piątej dzielnicy", którego akcja dzieje się w Paryżu, a sam scenariusz oparty jest na powieści Douglasa Kennedy'ego. Praca nad filmem jest też dla niego prywatną terapią po dramatycznych doświadczeniach. Pawlikowski na dwa lata został w Paryżu.

Czytaj także: Fundacja Reduta Dobrego Imienia: "Ida" to film o wymowie antypolskiej

Opowieść o siostrze zakonnej, która dowiaduje się, że jest Żydówką, znalazła się w scenariuszu, który napisał wspólnie z Cezarym Harasimowiczem ("Siostry miłosierdzia"), który zdobył nagrodę MEDIA European Talent w Cannes w 2010 r. To wtedy Pawlikowski dowiedział się, że on też ma żydowskie korzenie. A przecież wychowywany w wierze katolickiej uważał się za katolika. Kolejnym wydarzeniem, które spowodowało, że Pawlikowski rozpocznie prace nad "Idą", będzie spotkanie z katolickim księdzem, który w czasie wojny ukryty w klasztorze jako dziecko przyjął kapłańskie święcenia. Przez całe lata starał się łączyć to, co chrześcijańskie, z tym, co żydowskie. To miał być punkt wyjścia do "Idy".

Jednak sam scenariusz nagrodzonego właśnie Oscarem filmu Pawlikowskiego miał wiele wersji (ponad 20). Postać Krwawej Wandy też ma swój pierwowzór w rzeczywistości. Jeszcze w latach 80. w Oksfordzie Pawlikowski poznaje Helenę Wolińską, stalinowską prokurator z lat 50., która skazywała ludzi na śmierć. Chciał zrobić o niej film dokumentalny - nie zgodziła się. Ale na bohaterkę filmu prokurator Wandę Gruz składa się jeszcze inna osoba - Julia Brystygierowa, pseudonim Krwawa Luna, stalinowska pułkownik NKWD, sadystka i kochanka polskiej komunistycznej wierchuszki. Co ciekawe, ona pod koniec życia nawróciła się dzięki znajomościom z siostrami z podwarszawskich Lasek.

Agnieszka Holland w reakcji na to, że "Ida" Pawła Pawlikowskiego dostała Oscara, powiedziała: - To wielki, historyczny sukces. Pierwszy Oscar w tej kategorii dla Polski. Musiał przyjechać facet z Oksfordu, żebyśmy go dostali. To powinno nam dać do myślenia.

Pawlikowski na zarzuty, które padają z prawej strony (niektórzy uznali nawet, że to wspólny atak rosyjsko-amerykański na Polskę), odpowiada, że film "Ida" to jego list miłosny do tej Polski, za którą tęsknił całe życie, a którą zostawił, gdy wyemigrował. Ale ważne dla niego jest też coś innego - uniwersalna prawda, która jest taka sama w każdym miejscu na Ziemi. A jest to prawda niejednoznaczna i niejedyna, tak jak wiele jest ludzi, ich losów i zachowań.
W Polsce zaistniał publicznie w 2011 r. - był przewodniczącym jury na 36. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.
Dziennikarze wciąż nie mogą się nadziwić, że nie chce robić kariery w Hollywood, bo przecież mógłby - jest tam mile widziany, znany, doceniany, zapraszany. Jego Hollywood nie kręci. Chce być wiernym sobie, własnym pomysłom, za które od początku do końca to on, jako reżyser, bierze odpowiedzialność.

Kiedy w noc Oscarów odbierał pożądaną chyba przez wszystkich twórców kina na świecie statuetkę z rąk Nicole Kidman, Paweł Pawlikowski pokazał twarz człowieka, jakim jest: wyluzowanego, a przede wszystkim skromnego. Jak dowiedziała się "Polska", ekipa filmowców, z którą pracował przy "Idzie", nie może się go nachwalić - jego stylu pracy, zaangażowania i podejścia do ludzi. - Kiedyś spotkaliśmy się na festiwalu w Berlinie. Nie krył, że czuje się nieswojo w tym blichtrze. Jak i tego, że musiał na tę okazję pożyczyć smoking - opowiada jedna z osób z ekipy.

Czytaj także: Oscar 2015 dla "Idy" Pawła Pawlikowskiego. Kunszt i historyczne klisze [ROZMOWA]

Na oscarowej gali powiedział: - Nie wiem, jak się tu dostałem, zrobiłem czarno-biały film o potrzebie spokoju, wycofania ze świata i kontemplacji. I oto jestem w tym zgiełku, w centrum światowej uwagi. To fantastyczne, życie jest pełne niespodzianek.
Od ogłoszenia Oscarów Paweł Pawlikowski nieustannie obecny jest w polskiej prasie i telewizji. TVP Kultura wyciągnęła jego film "Korespondent" z 1998 r. - historię moskwianina, który ma problem ze zrozumieniem otaczającej go rzeczywistości. Ojciec w szpitalu psychiatrycznym, matka w nowym związku. Bohater chodzi po Moskwie z kamerą, marząc, że materiał, który uda mu się nakręcić, pokaże zagraniczna stacja telewizyjna.

Z kolei w Łodzi, gdzie kręcone były zdjęcia do "Idy", jedna z cukierni już wpadła na pomysł, aby sprzedawać ciastka Ida - ma to być podziękowanie dla twórców filmu za promocję miasta. I w ten sposób wymykający się wszelkim szufladkom i etykietom Paweł Pawlikowski - człowiek, który daleki jest od tego, aby szukać rozgłosu - wpadł w sam środek polskiej kultury masowej.
- Przez całe lata mieliśmy wspólnego operatora, Ryszarda Lenczewskiego, który robił ze mną filmy z cyklu "U Pana Boga za piecem" - opowiada Jacek Bromski, prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich. - Wypracowaliśmy wówczas wspólny język filmowy, który Rysiek stosował, robiąc też filmy Pawła. Z Pawłem znaliśmy się korespondencyjnie, teraz znamy się osobiście. Skromny człowiek, nikomu nie zazdrości. To, co mówi, że Hollywood go nie skusi, jest szczere. Chyba po komercyjne tematy nie będzie sięgał, tylko będzie robił swoje kino.