Świadczenie pielęgnacyjne - trzeba będzie się o nie starać od nowa

A tymczasem rząd, zapewne przewidując taki obrót sprawy, przygotował projekt nowej ustawy i cyzeluje teraz jej szczegóły. Ile to potrwa, nie wiadomo. Sędziowie nie określili bowiem terminu jej wprowadzenia, wskazując jedynie, że powinno to nastąpić „bez zbędnej zwłoki".

Jak już informowaliśmy, 5 grudnia Trybunał Konstytucyjny rozpatrzył skargę Ireny Lipowicz, rzecznika praw obywatelskich, na zmiany, przeprowadzone w zasadach przyznawania pomocy opiekunom osób niepełnosprawnych. Zmiany te, wprowadzone od 1 stycznia mijającego roku, drastycznie ograniczyły liczbę uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Wprowadzony jednocześnie specjalny zasiłek opiekuńczy okazał się praktycznie niedostępny ze względu na limit dochodów.

Z danych resortu pracy wynika, że w IV kwartale ubiegłego roku gminy wypłacały miesięcznie średnio prawie 245 tysięcy świadczeń pielęgnacyjnych. Natomiast według danych na koniec lipca br., na podstawie tegorocznych wniosków wydano nieco ponad 97 tysięcy decyzji, z tego ok. 92 tysiące decyzji przyznających świadczenie pielęgnacyjne oraz zaledwie 5 tysięcy specjalnych zasiłków opiekuńczych.

Trybunał stanął na stanowisku, że doszło do naruszenia praw słusznie nabytych oraz zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa w odniesieniu do tej grupy osób, które pobierały świadczenie pielęgnacyjne na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, które jednocześnie nie spełniły przesłanek nabycia świadczenia pielęgnacyjnego na nowych zasadach lub specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Decyzje o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego na dotychczasowych zasadach wygasły 1 lipca 2013 r. Nie została przewidziana żadna procedura ani wskazany organ władzy publicznej właściwy do orzekania w kwestii ewentualnego przywrócenia prawa do tego świadczenia. Zdaniem Trybunału, zmienione przepisy nie zabezpieczyły w należyty sposób interesów opiekunów, a w sposób pośredni również ich podopiecznych.

Mówiąc wprost, opiekunowie znaleźli się w swego rodzaju pułapce prawnej. Musieli przecież wcześniej zrezygnować z pracy lub w ogóle jej nie podejmować, by móc opiekować się niepełnosprawnym - taki był warunek uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. „Były to decyzje życiowe o wieloletnich skutkach" - podkreślił sędzia Leon Kieres. Tymczasem państwo, zamiast uszanować ich decyzje, pozbawiło opiekunów wsparcia, stosując wobec nich zasadę odpowiedzialności zbiorowej za zdarzające się przypadki nadużyć.

Trybunał podkreślił, że deklarowana przez ustawodawcę konieczność wyeliminowania nadużyć nie uzasadnia naruszenia praw słusznie nabytych. Jak powiedział sędzia Kieres, jeśli państwo chciało skontrolować, czy świadczenia pielęgnacyjne są pobierane słusznie i czy nie dochodzi do nadużyć, powinno było sięgnąć po inne środki, mniej dotkliwe dla opiekunów.

Od strony formalnej Trybunał zakwestionował art. 11 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej. Art.11 ust. 1 brzmi: „Osoby uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują prawo do tego świadczenia w dotychczasowej wysokości do dnia 30 czerwca 2013 r., jeżeli spełniają warunki określone w przepisach dotychczasowych". Z kolei ust. 3 stanowi, że „Wydane na podstawie przepisów dotychczasowych decyzje o przyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wygasają z mocy prawa po upływie 30 czerwca 2013 r". Oba te przepisy zostały teraz uznane za niezgodne z Konstytucją.

Przywrócenie stanu zgodnego z Konstytucją wymagać będzie interwencji ustawodawcy, który powinien wprowadzić korekty do ustawy o świadczeniach rodzinnych. A ponieważ w miarę upływu czasu będą narastać negatywne następstwa dla osób pozbawionych świadczeń pielęgnacyjnych, Trybunał zaapelował o podjęcie prac legislacyjnych „bez zbędnej zwłoki".

Ministerstwo pracy wyliczyło, że przywrócenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w kwocie 620 zł miesięcznie osobom, które utraciły je z początkiem lipca, będzie kosztować budżet państwa ponad 683 mln zł w 2013 r., a w przyszłym roku - prawie 1 mld 367 mln zł.

Jest to jednak wyliczenie oparte na fałszywej przesłance, że przywrócenie prawa do świadczenia będzie następować automatycznie. Otóż niczego takiego się nie przewiduje - opiekun będzie musiał wystąpić z nowym wnioskiem. Poza tym nowa ustawa wejdzie w życie nie wcześniej niż w przyszłym roku, zatem 683 mln zł z pewnością nie uszczupli w tym roku państwowej kasy.

Jak już informowaliśmy, w przygotowywanym projekcie nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych rząd zaproponował wprowadzenie jednego rodzaju świadczenia dla wszystkich opiekunów, bez względu na wiek powstania niepełnosprawności podopiecznego. Zapowiedziano także, że zniknie kryterium dochodowe, zaś wysokość wsparcia zostanie zróżnicowana w zależności od stopnia niesamodzielności osoby niepełnosprawnej. Projekt jest obecnie na etapie uzgodnień międzyresortowych.

Projektowane przez rząd rozwiązania mają na celu podwyższenie możliwej do otrzymania kwoty świadczenia pielęgnacyjnego, a jednocześnie zróżnicowanie jej wysokości przez uwzględnienie indywidualnych potrzeb związanych z opieką.

Możliwość uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego oraz określenie wysokości wsparcia dla opiekuna uzależnione będzie od stopnia i zakresu konieczności sprawowania bezpośredniej opieki z zastosowaniem czterostopniowej skali (najpierw mówiło się o skali pięciostopniowej). Im mniej uzyskanych punktów, tym większa niesamodzielność osoby niepełnosprawnej i zwiększona potrzeba sprawowania opieki. I tym wyższe wsparcie ze strony państwa.

Zgodnie z przepisem przejściowym, maksymalna wysokość świadczenia pielęgnacyjnego w poszczególnych latach będzie następująca:

1) w 2014 r. - do 900 zł netto (ze składką na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne w wysokości 1.229 zł),
2) w 2015 r. - do 1.150 zł netto (ze składką na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne w wysokości 1.560 zł),
3) w 2016 r. - do 1.300 zł netto (ze składką na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne w wysokości 1.775 zł).

Jednocześnie wprowadzono ograniczenie od dołu: wysokość świadczenia nie może być niższa niż 620 zł. Kwota ta co trzy lata będzie podlegać weryfikacji.