500 plus: inflacja szybko pożera zasiłek. Powinno być 710 plus, a niebawem 872 plus. To samo dotyczy świadczeń emerytów i rencistów

FLESZ - Przed nami fala upadłości?

Od 2016 r., gdy rząd wprowadził program Rodzina 500 plus, wartość nabywcza zasiłku stale maleje z powodu szybkiego wzrostu cen, szczególnie żywności. W czerwcu 2020 ów wzrost był najwyższy od 19 lat. Wedle komunikatu NBP, tzw. inflacja bazowa (po wyłączeniu cen żywności i energii) wyniosła 4,1 proc. wobec 3,8 proc. miesiąc wcześniej. Łączna dynamika cen rok do roku osiągnęła 3,3 proc., a w skali miesiąca 0,6 proc.

Biorąc pod uwagę inflację w poprzednich latach, ceny towarów i usług najczęściej nabywanych przez polskie rodziny są o ponad 20 proc. wyższe niż w 2016 r., przy czym część towarów i usług zdrożało zdecydowanie więcej; np. owoce były w czerwcu 2020 r. aż o 27,7 proc. droższe niż w czerwcu 2019 i niemal o połowę droższe niż cztery lata temu.

Wedle analiz Polskiej Izby Handlu, najbardziej wzrosły ceny w sklepach małoformatowych (czyli do 300 m kw. oraz monopolowych): w czerwcu 2020 r. przeciętny klient zostawił w nich aż o 20 proc. więcej pieniędzy niż rok wcześniej, kupując tylko o 7 proc. więcej towarów.

Dr Sonia Buchholtz, ekspertka Konfederacji Lewiatan, zwraca także uwagę na duże podwyżki cen wielu usług, zwłaszcza lekarskich, stomatologicznych, fryzjerskich i kosmetycznych. Częściowo ma to związek z restrykcyjnym reżimem sanitarnym i ograniczoną możliwością świadczenia usług, a częściowo – z chęcią odkucia się usługodawców po okresie, w którym ich przychody spadły do zera. Mogą sobie oni pozwolić na podbijanie stawek, bo zapotrzebowanie na usługi (przede wszystkim wymienione wyżej) pozostaje bardzo duże. O 5,6 proc. podrożały też w porównaniu z zeszłym rokiem usługi edukacyjne.

Roczny rekord ustanowiły stawki za wywóz śmieci – wzrost rok do roku wyniósł tu aż… 54 proc. W czerwcu – po wcześniejszych covidowych obniżkach spowodowanych zamrożeniem gospodarki i spadkiem cen ropy - rosły też ceny paliw; analitycy przewidują tu kolejne wzrosty, chyba że uderzy w nas kolejna fala pandemii i gospodarka na powrót spowolni.

Tak duża inflacja – najwyższa w całej Europie – poważnie osłabia siłę nabywczą wszystkich świadczeń w naszym kraju, w tym emerytur i rent oraz zasiłków, z 500 plus na czele.

Wielu emerytów cieszy się z jednorazowych „trzynastek”, ale faktycznie nie rekompensują im one strat spowodowanych przez inflację oraz mizerną waloryzację comiesięcznych świadczeń. Warto porównać wysokość przeciętnej emerytury oraz zasiłku 500 plus z płacą minimalną.

Zacznijmy od emerytur. W 2016 r. przeciętna emerytura wynosiła 2205 zł brutto i była o 19 proc. wyższa od ówczesnej płacy minimalnej (1850 zł brutto). W 2020 r. przeciętna emerytura (od marca) wynosi ok. 2500 zł i stanowi zaledwie 96 proc. płacy minimalnej. Łatwo wyliczyć, że różnicy tej nie rekompensują trzynastki - a mimo to pomogły one PiS i Andrzejowi Dudzie wygrać wybory, przede wszystkim głosami seniorów. Wyjaśnienie tego fenomenu jest dość proste: na PiS i Dudę głosują masowo mieszkańcy z terenów najbiedniejszych oraz emeryci pobierający niskie świadczenia; w przypadku takich osób zasiłki i emeryckie „trzynastki” stanowią faktycznie duży zastrzyk gotówki, natomiast seniorzy o dużym stażu, którzy opłacali w latach kariery zawodowej wysokie składki, na takim systemie tracą. Są to przede wszystkim mieszkańcy dużych miast.

Nie zmienia to faktu że relacja między przeciętną emeryturą (odmienną w różnych regionach) a płacą minimalną (identyczną w całym kraju) jest dziś najgorsza właśnie w bastionach PiS. Na Podkarpaciu średnia emerytura to 2158 zł, czyli marne 83 proc. płaci minimalnej, w Świętokrzyskiem – 2177 zł (niecałe 84 proc.), w Podlaskiem – 2187 zł (84 proc.), a na Lubelszczyźnie – 2193 zł (nieco ponad 84 proc.).

A jak to wygląda w przypadku zasiłku z programu Rodzina 500 plus? W 2016 r. płaca minimalna wynosiła 1850 zł brutto, czyli 1355 zł na rękę; zasiłek na dziecko stanowił wtedy zatem 37 proc. pensji minimalnej netto. Dziś płaca minimalna wynosi 2600 zł brutto, czyli 1920 zł na rękę (w przypadku osób poniżej 27 roku życia – 2041 zł)). Zasiłek 500 plus stanowi więc zaledwie 26 proc. płacy minimalnej (u osób poniżej 27 roku życia - 24 proc.).

Aby nadążyć za wzrostem płacy minimalnej, musiałby być zatem już dziś podniesiony do minimum 710 zł. Co więcej, w przyszłym roku rząd planował podniesienie płacy minimalnej do 3 tys. zł brutto (2355 zł na rękę), zaś w 2023 do 4 tys. zł brutto (3141 zł netto). By za tym nadążyć, zasiłek na dziecko musiałby wynieść w przyszłym roku… 872 zł, zaś od stycznia 2023 r. – 1163 zł.

Jest to jednak raczej nierealne: po pierwsze nie wiadomo, czy w obecnej sytuacji PiS zdecyduje się na kolejne skokowe podwyżki najniższego wynagrodzenia, a po drugie – nikt z polityków partii rządzącej nie zająknął się dotąd ani słowem o ewentualnej waloryzacji 500 plus.

Z drugiej strony – zgodnie ze zmianami wprowadzonymi w Programie „Rodzina 500+”, od 1 lipca 2019 roku świadczenie wychowawcze przysługuje na każde dziecko do ukończenia 18. roku życia, bez względu na dochód osiągany przez rodzinę. Przeciętni rodzice otrzymują zatem świadczenia na wszystkie niepełnoletnie dzieci, a nie tylko drugie i kolejne. W niektórych rodzinach łagodzi to spadek wartości tego zasiłku.

Roczny koszt programu Rodzina 500 plus wynosi w tej chwili 41 mld zł i stanowi 9,42 proc. zaplanowanych na ten rok wydatków budżetu państwa (będą one na pewno zdecydowanie wyższe w związku z pandemią i tarczami antykryzysowymi). W poprzednim wariancie (500 plus na drugie i kolejne dziecko) było to 25 mld zł i w 2017 r. stanowiło 6,65 proc. wydatków budżetu państwa. Nakłady na ten cel relatywnie zatem wzrosły.

Dla porównania, wedle wyliczeń Fundacji Republikańskiej (obejmujących wszystkie wydatki publiczne, w których wydatki budżetu państwa stanowią mniej ni ż połowę) łączne roczne nakłady publiczne na emerytury i renty wynoszą ok. 270 mld zł, na zdrowie – niespełna 100 mld zł, na edukację – 80 mld zł, na pomoc społeczną 71 mld zł, na bezpieczeństwo i sprawiedliwość – 34 mld zł, na naukę i szkolnictwo wyższe – 25 mld zł, na środowisko – 23 mld zł, na kulturę i sztukę - 14 mld zł, na sport i turystykę 8 mld zł, zaś na instytucje polityczne - 6 mld zł.